(۴۱۹۷) سوال: فایده­‌ی شرط گذاشتن در حج چیست؟

جواب:

شرط گذاشتن در حج بدین معنا است که انسان هنگام احرام بستنن شرط کند که در صورتی که چیزی مانع او شد خروج او از احرام جایی است که آن چیز مانع او (از اتمام اعمال حج) شده است.

علما M در مشروعیت شرط گذاشتن اختلاف نموده­اند:

برخی می­گویند: مطلقا مشروع نیست زیرا پیامبر ﷺ حج و عمره را انجام دادند اما از ایشان نقل نشده که چه در حج و چه در عمره شرط را ذکر کرده باشند و معلوم است که همراه او بیمار بوده اما مردم را به شرط گذاشتن راهنمایی نکرده است مثلا کعب بن عجرة در عمره­ی  حدیبیه در حالی نزد رسول الله ﷺ آورده شد که شپش از سر او بر روی صورتش جاری بود رسول الله ﷺ فرمود: «ما كنت أرى الوجع بلغ بك ما أرى، أما تجد شاة؟» قال: لا. فقالﷺ: «فاحلق، و صم ثلاثة أيام، أو أطعم ستة مساكين، أو انسك نسيكة»[۱]: (فکر نمی­کردم این­گونه دچار مشکل شده­ای؛ آیا می­توانی گوسفندی پیدا کنی؟ گفت: نه. پیامبر ﷺ فرمود: موی سر خود را بتراش و سه روز روزه­ بگیر یا شش مسکین غذا بده یا قربانی کن) و این داستان در صحیح بخاری و مسلم و … مشهور است بنابراین این گروه از علما نظرشان این است که شرط گذاشتن مطلقا مشروع نیست.

گروهی می­گویند: مطلقا مشروع است و برای انسان مستحب است هنگام بستن احرام شرط را ذکر کند که اگر چیزی مانع او شد خروج او از احرام همان زمان باشد و دلیل آن­ها این است که انسان از عوارضی که در اثنای احرام برای او پیش می­آید و او را به سمت خروج از احرام می­کشاند در امان نیست لذا اگر شرط گذاشته باشد خروج از احرام برای او آسان می­شود.

صحیح این است که شرط گذاشتن مشروعه نیست مگر این که انسان ترس از وجود مانعی که دور او و کامل کردن اعمال حجش می­چرخد داشته باشد مثل این که شدیدا بیمار شود و نتواند اعمال حج خود را کامل کند در این جا شرط می­کند اما اگر ترس از مانعی که او را منع کند یا مانعی که بین او و اتمام اعمال حج می­چرخد نداشته باشد شرط را ذکر نمی­کند و با این قول ادله جمع می­شود و وجه آن این است که پیامبر ﷺ عمره و حج را ادا نمودند اما شرط را ذکر نکردند و برای مردم به صورت عموم نفرمود: هنگام احرام شرط را ذکر کنید اما هنگامی که ضبابة بنت زبیر بن عبدالمطلب به او خبر داد قصد حج دارد در حالی که بیمار است پیامبر ﷺ به او فرمود: «حجي واشترطي أن محلي حيث حبستني، فإن لك عللى ربك ما استثنيت»: (حج را ادا کن و شرط بگذار که خروج من از احرام همان جایی است که مانع مرا از اتمام حج منع کرد در این صورت استثنا کردی) لذا کسی که در چنین حالی باشد شرط می­گذارد و کسی که این­گونه نباشد شرط نمی­گذارد.

فایده­ی شرط گذاشتن این است که هرگاه برای انسان مانعی پیش آمد که اعمال حج خود را کامل کند بدون هیچ چیزی از احرام خارج می­شود یعنی از احرام خارج شده در حالی که فدیه و قضا بر او واجب نیست.

[۱] بخاري: كتاب المحصر، باب الإطعام في الفدية نصف صاع، شماره­ى (۱۸۱۶)، و مسلم: كتاب الحج، باب جواز حلق الرأس للمحرم إذا كان به أذى، شماره­ى (۱۲۰۱).