(۴۱۸۳) سوال: الله À به من توفیق حج در سال گذشته را داد با دانستن این که من عمره را در ماه حرام ادا نمودم یکی از برادران به من گفت: حج تو تمتع است و قربانی بر تو واجب است لذا بعد از اینکه جمره­ی اولی را رمی نمودم قربانی کردم و از احرام قبل از این که موی سر خود را کوتاه کنم یا موهایی را از سر خود بگیرم یا بتراشم خارج شدم قبل از ذبح نیز این­گونه بود لذا توسط یکی از حجاج در روز جمره­ی سومی با خبر شدم که برای بار دوم بر من قربانی یا روزه گرفتن سه روز در حج و هفت روز بعد از برگشت واجب است با دانستن این که از سه روز دو روز گذشته است و پولی که همراه من است کمتر از هزار ریال است و این مقدار خرجی من در ایام حج است لطفا توضیح دهید که حکم حج من چیست آیا درست است یا خیر؟ در این حالت در حالی که زمان از دست رفته چه کاری انجام دهم؟ لطفا پاسخ دهید جزاکم الله خیرا.

جواب:

قبل از پاسخ به این سؤال دوست دارم تمامی برادران مسلمانم را از فتوا دادن بدون علم بر حذر دارم زیرا فتوا دادن بدون علم جنایت بزرگی است و الله À آن را حرام و در کنار شرک قرار داده است: {قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَن تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَن تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ}[اعراف: ۳۳](بگو: «الله کارهای زشت را چه آشکارا وچه پنهان باشد، (نيز) گناه، سرکشی به نا حق، اين که چيزی را شريک الله قرار دهيد که الله دليلی بر (حقانيت) آن نازل نکرده است و چيزی را که نمی­دانيد به الله نسبت دهيد را حرام کرده است) فرموده­ی الله À: {وَأَن تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ} شامل نسبت دادن قول به الله À در اسما و صفات، در افعال و احکامش می­شود لذا کسی که بدون علم به مردم فتوا می­دهد آن چه را نمی­داند به الله À نسبت داده است و در آن چه الله À حرام نموده واقع شده است لذا بر او واجب است به سوی الله À توبه کند و از مانع شدن مردم از راه الله À خودداری نماید زیرا کسی که بدون علم فتوا می­دهد بر فتوای او اعتماد می­شود لذا اگر اشتباه باشد او را از راه الله À و سؤال نمود از اهل علم بازداشته است زیرا کسی که طلب فتوا می­کند تصور می­کند آن چه این مفتی اشتباه به او جواب می­دهد درست است لذا از سؤال پرسیدن از دیگری متوقف می­شود در این صورت این مفتی اشتباه مانع مردم از مسیر پروردگارشان می­شود و چقدر زیاد است فتواهایی که به خصوص در مسائل حج می­شنویم ولی اشتباه است بلکه هیچ وجهی از درستی در آن نیست نزدیک است بگویی: کنار هر ستونی خیمه­ای وجود دارد که عالمی برای مردم فتوا می­دهد و این بسیار خطرناک است لذا بر شخص واجب است تقوای الله À را پیشه نموده و فتوا ندهد مگر از روی علمی که آن را از قرآن یا از سنت رسول الله ﷺ یا از اقوال اهل علم که به اقوال آن­ها اعتماد می­شود گرفته باشد این کسی که به تو فتوا داده که به خاطر آن چه انجام دادی بر تو قربانی یا روزه­ی ده روز واجب است به خطا رفته است و کاری که انجام دادی یعنی بعد از این که جمره­ی عقبه را رمی نمودی و لباس­هایت را پوشیدی بر این تصور که قبل از تراشیدن موی سر جایز است در این کار چیزی بر تو واجب نمی­شود بلکه برخی از اهل علم می­گویند: کسی جمره­ی عقبه را در روز عید رمی کرد همه چیز جز زنان بر او حلال است اما درست این است که حلال نمی­شود تا زمانی که رمی کند و موی سر خود را بتراشد یا کوتاه کند و تو زمانی که در این امر جاهل بودی چیزی بر تو واجب نیست نه قربانی و نه ده روز روزه بر تو واجب نیست.

اگر انسان فعل حرامی را بدون عذر انجام دهد این فدیه­ ی او نیست بلکه انجام دادن حرام غیر از صید و فدیه­ ی جماع در حج قبل از خارج شدن اول از احرام بین سه چیز حق اختیار دارد: یا این که سه روز روزه می­گیرد یا شش مسکین غذا می­دهد برای هر مسکین نصف صاع یا این که فدیه­ای را ذبح نموده و بین فقرا تقسیم می­کند به دلیل فرموده­ی الله À در مورد تراشیدن موی سر: {وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّىٰ يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ}[بقره: ۱۹۶](و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به جایگاهش برسد و اگر کسی از شما بیمار بود و یا ناراحتی در سر داشت (وناچار شود در حال احرام سر خود را بتراشد) پس فدیه دهد از (قبیل: سه روز) روزه یا صدقه (خوراک دادن به شش مسکين) یا قربانی کردن گوسفندی( که میان فقرا تقسیم شود)).

بدین مناسبت دوست دارم بسیاری از مردم را بر حذر دارم از این که هرگاه از ممنوعی از ممنوعات احرام سؤال شدند به سؤال کننده می­گویند: بر تو خون واجب است در حالی که انسان بین سه چیز اختیار دارد: بین سه روز روزه گرفتن، غذا دادن به شش مسکین برای هر مسکین نصف صاع و ذبح کردن گوسفند در این صورت مردم را به آن چه لازم نیست الزام می­کند بر مفتی واجب است احوال مردم را مراعات کند و این که فتوای او مطابق آن چه در قرآن و سنت آمده باشد.

خلاصه­ی جواب من دو چیز است:

اول: هشدار از شتاب نمودن در فتوا دادنی که بر قرآن، سنت و اقوال اهل علم مورد اعتماد هنگام معذور بودن گرفتن حکم از قرآن و سنت تکیه ندارد.

دوم: ای سؤال کننده! آن چه تو انجام دادی از این که بعد از رمی جمره­ی عقبه و قبل از تراشیدن موی سر لباس پوشیدی چیزی بر تو واجب نیست زیرا جاهل بودی و جاهلی که نمی­داند چه کار ممنوعی را انجام می­دهد چیزی بر او واجب نیست.

در سؤال خود گفتی: قبل از این که موی سر خود را بتراشم یا کوتاه کنم و یا موهایی را از آن بر دارم و این دلالت می­دهد بر این که برداشتن چند تار مو از کوتاه کردن کفایت می­کند در حالی که این درست نیست زیرا برداشتن چند تار مو کفایت نمی­کند بلکه باید یا تراشیدنی باشد که کل سر را در بر گیرد و یا کوتاه کند و شامل تمامی سر شود اما برداشتن چند تار مو از گوشه­ی سر همان­زور که عامه­ی نادانان انجام می­دهند کفایت نمی­کند و اکتفا به آن جایز نیست.