(۴۰۵۹) سوال: پیامبر ﷺ می‌‌فرماید: «الحج المبرور ليس له جزاء إلا الجنة» : (حجی که کامل انجام شده و مورد قبول باشد پاداشی جز بهشت ندارد) در برخی از مراجع کتب فقهی آمده: به وسیله‌‌ی حج فقط گناهان صغیره و تأخیر واجبات از وقت آن بخشیده می‌‌شود اما گناهان کبیره به وسیله‌‌ی حج بخشیده نمی‌‌شود و برخی دیگر می‌‌گویند: به وسیله‌‌ی حج همه چیز حتی گناهان کبیره و حقوق دیگران بخشیده می‌‌شود اما به شرط این که از گناهان کبیره و حقوق مردم توبه کند؛ حکم شرع از دیدگاه شما در این مورد چیست؟ جزاکم الله خیرا.

جواب:حج مبرور (کامل) حجی است که چند وصف را در خود جمع کند:

اول: این که خالصانه برای الله À باشد به صورتی که انسان هدفش از حج ثنای مردم یا مستحق پنداشتن خود به وصف خاصی که حاجی بدان توصیف می‌‌شود یا چیزی از دنیا بدون عمل آخرت و… نباشد.

دوم: این که در آن از رسول الله ﷺ تبعیت کند لذا حج را آن‌‌گونه که پیامبر ﷺ انجام داده یا بدان اجازه داده انجام دهد و دلیل این فرموده‌‌ی پیامبر ﷺ است: «من عمل عملا ليس عليه أمرنا فهو رد»[۱]: (هر کسی عملی را انجام دهد که امر ما (دین ما) بر آن نیست عمل او مردود است) و پیامبر ﷺ می‌‌فرمود: «خذوا عني مناسككم»[۲]: (مناسک حج خود از من بگیرید) و از این جا آشکار می‌‌شود که هرگاه انسان قصد حج را داشته باشد ضروری است که پیرامون مناسک حج مطالعه کند تا این که از روی بینش و دلیل حج را انجام دهد و اگر توانایی خواندن را ندارد نوارهای علمای مورد اعتماد را بخرد و به آن‌_‌ها گوش دهد و اگر این نیز برای او میسر نشد از علمای کشورش سؤال کند که چگونه حج را انجام دهد و گمان نمی‌‌کنم که علما هنگام سؤال نمودن آن‌‌ها پیرامون این مسئله در بیان آن کوتاهی کنند.

سوم: این که از مال پاک باشد یعنی از درآمد حلال باشد زیرا روزی حرام ناپاک است لذا انسان در جست‌‌وجوی این باشد که مالی که برای حج قرار می‌‌دهد از درآمد پاک باشد  زیرا الله À پاک است و جز پاکی را نمی‌‌پذیرد.

چهارم: در آن از گناهان پرهیز کند چه این گناهان از خصوصیات احرام باشد مانند محرمات احرام یا از گناهان عمومی باشد مانند غیبت، سخن چینی، دروغ و… به دلیل فرموده‌‌ی الله À: {فمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ}[بقره: ۱۹۷](پس کسی که در این ماه‌‌ها حج را (بر خود) فرض گرداند (باید بداند که) در حج آمیزش جنسی و گناه و جدال (روا) نیست).

از این جمله این است که انسان با مزاحمت هنگام طواف، سعی، جمرات و… از اذیت نمودن مردم بپرهیزد زیرا اذیت نمودن مردم، از امور حرامی است که الله À می‌‌فرماید: {وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا}[الأحزاب: ۵۸](و کسانی که مردان مؤمن و زنان مؤمن را بی هیچ گناهی که مرتکب شده باشند آزار می‌دهند به راستی (بار) بهتان و گناه آشکاری را به دوش کشیده‌‌اند) لذا جایز نیست انسان هنگام رمی جمرات (سنگ زدن به ستون‌‌های سه‌‌‌‌گانه) با عصبانیت و شدت این کار را انجام دهد مانند این که افرادی که جلوی او هستند گوسفندانی هستند که هیچ اهمیتی به آن‌‌ها نمی‌‌دهد لذا این از جمله چیزهایی است که با حج مبرور در منافات است.

از جمله چیزهایی که در حج مبرور شرط است این است که از کشیدن سیگار بپرهیزد زیرا کشیدن سیگار همان‌‌طور که نصوص عام قرآن و سنت بر آن دلالت دارد حرام است و هنگامی که حرام است اصرار ورزیدن بر آن از جمله گناهان کبیره است و اگر حاجیان از کشیدن سیگار هنگام حج پرهیز کنند بدن آن‌‌ها بر ترک نمودن سیگار عادت می‌‌کند سپس الله À بر ترک آن به طور کلی بر آن‌‌ها منت می‌‌گذراد.

بنابراین پیامبر ﷺ در مورد حج مبرور می‌‌فرماید: «ليس له جزاء إلا الجنة»[۳](پاداشی جز بهشت ندارد) و این اقتضا نمی‌‌کند که حقوقی که از دیگران بر گردن او است بخشیده شود زیرا این حقوق باید پرداخت شود لذا هر کسی مالی از مردم را گرفته و حج را انجام داده هر چند که با غیر از این مالی که گرفته حج انجام داده و حج او کامل همراه با اخلاص و تبعیت باشد گناهش بخشیده نمی‌‌شود تا زمانی که حق را به اهل آن برگرداند و اگر شهادت در راه الله À که برترین اعمال است: {وَالشُّهَدَاءُ عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ ۖ}[الحدید: ۱۹](و برای شهدا نزد پروردگارشان  پاداششان و نورشان است)، {وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ}[آل عمران: ۱۶۹](و هرگز کسانی را که در راه الله کشته شده‌‌اند را مرده مپندار بلکه زنده‌اند نزد پروردگارشان روزی داده می‌‌شوند) باعث کفاره‌‌ی دَین نمی‌‌شود حج از باب اولی باعث کفار‌‌ه‌‌ی دَین نمی‌‌‌‌شود.

بنابراین می‌‌گوییم: اگر بر گردن انسان دَینی باشد حج را انجام ندهد مگر این که این بدهی را پرداخت کند مگر این که بدهی دارای مدت باشد و شخص اطمینان داشته باشد که هنگام فرا رسیدن زمان آن می‌‌تواند آن را پرداخت کند در این صورت اشکالی ندارد اما اگر بدهی فوری باشد و مهلت نداشته باشد یا این که مهلت داشته باشد اما از خود اطمینان نداشته باشد که می‌‌تواند آن را پرداخت کند حج را انجام ندهد و با مالی که می‌‌خواهد با آن حج را انجام دهد دَینش را وفا کند.

لذا می‌‌دانیم که به وسیله‌‌ی حج مبرور حقوق مردم ساقط نمی‌‌شود بلکه باید حقوق آن‌‌ها یا با وفای به آن یا با صلح پرداخت شود.

سؤال: معنای فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «من حج فلم يرفث و لم يفسق، رجع كهيته یوم ولدته أمه»[۴](کسی که حج نماید و از آمیزش جنسی و مقدمات آن پرهیز نماید و مرتکب گناهی نشود همانند روزی است که از مادرش متولد شده بر می‌‌گردد) چیست؟

جواب: معنای آن این است که هرگاه حج را انجام داد در حالی که از آن چه الله À بر او حرام کرده بود از جمله آمیزش جنسی و مقدمات آن و فسق یعنی آن چه الله À بر او واجب کرده را ترک کند یا مرتکب حرام شود در حالی حجش را به اتمام می‌‌رساند که از گناهان پاک شده است همان‌‌طور که از شکم مادرش خارج می‌‌‌‌شود در حالی که هیچ گناهی ندارد شخص نیز این‌‌گونه است که هرگاه حج را با این شروط انجام دهد از گناهانش پاک می‌‌شود.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] تخریج آن گذشت.