(۳۷۹۴) حکم اختلاف دو کشور مسلمان درباره‌ی رؤیت هلال رمضان

(۳۷۹۴) سوال: حکم اختلاف دو کشور مسلمان درباره‌ی رؤیت هلال رمضان یا شوال چیست؟ گاهی که اختلاف به دو روز، بیش‌تر یا کم‌تر می‌رسد، مسلمان چه کاری باید انجام دهد؟ مثلا فردی روزه را در کشوری می‌گیرد که دو روز دیرتر ماه رمضان را شروع کرده است، سپس در پایان ماه به کشوری سفر می‌کند که روزه را زودتر شروع کرده است لذا عید نیز نزدشان زودتر فرا می‌رسد؛ این شخص باید چه کند؟ اگر در مورد رؤیت هلال ماه ذي الحجه اختلاف شود، حکمش چگونه است و برای روز عرفه و روزهای قبل و بعدش چه کاری باید انجام داد؟

جواب:

علما در این مورد اختلاف‌نظر دارند: نظر برخی چنین است که تمامی مسلمانان باید یکپارچه باشند و طبق یک رؤیت پیش بروند؛ یعنی اگر رؤیت و دیدن هلال ماه در یک کشور اسلامی به اثبات رسید، حکمش برای تمامی کشورهای اسلامی در شرق و غرب، ثابت می‌شود لذا مثلا اگر ماه در عربستان سعودی دیده شد، تمامی مسلمانان در سرتاسر جهان، باید در روزه گرفتن یا عید کردن به آن عمل نمایند.

نظر برخی دیگر از علما این است که حکم این مسئله بنا بر عمل، متفاوت است؛ یعنی اگر رؤیت ماه در مکانی از یکی از ولایت‌ها دیده شد، عمل به آن در تمام آن ولایت یا کشور، هر چند که بسیار پهناور نیز باشد، واجب است.

برخی از علما نیز طلوع ماه را معتبر می‌دانند لذا اگر طلوع ماه متفاوت باشد، حکم یکسان نمی‌شود اما اگر طلوع ماه در چند کشور، یکسان باشد، حکم آنان یکی خواهد بود؛ پس اگر ماه در یک کشور دیده شد و کشور دیگر در طلوع ماه با آن یکسان بود، باید روزه بگیرند اما اگر طلوع ماه نزد آنان متفاوت باشد، حکم آنان یکی نمی‌شود. این دیدگاه از نظر دلیل و استدلال، برتر و راجح است؛ دليلش فرموده‌ی الله ﷻ است که می‌فرماید: {فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ} [البقرة: ۱۸۵] : (هر کدام از شما که این ماه را دید، باید آن ‌را روزه بگیرد) يعني هر کس آن ‌را ندید، لازم نیست که آن را روزه بگیرد. رسول الله ﷺ نیز فرمود: «إذا رأيتموه فصوموا وإذا رأيتموه فأفطروا»[۱] : (هرگاه هلال ماه ‌را دیدید، روزه بگیرید و هر گاه آن ‌را دیدید بخورید). این جمله‌ی شرطی بدین مفهوم است که اگر ماه را ندیدیم، مأمور به روزه گرفتن یا عید کردن نیستیم. معنا و قیاس نیز چنین اقتضا می‌کند زیرا همان طور که در امساک و افطار روزانه (روزه گرفتن یا خوردن روزه در معیار روزانه) متفاوت هستیم، باید در روزه گرفتن یا نگرفتن در مقیاس ماهانه نیز تفاوت وجود داشته باشد. در یک روز، خورشید بر اهل مشرق‌زمین، قبل از غروب بر اهل مغرب‌زمین غروب می‌کند اما با این وجود، اهل مشرق‌زمین می‌خورند و اهل مغرب‌زمین، روزه‌دار هستند. همچنین اهل مشرق‌زمین در سحرگاه قبل از اهل مغرب‌زمین از خوردن دست می‌کشند زیرا فجر نزدشان طلوع کرده است در حالی که اهل مغرب‌زمین هم‌چنان می‌خورند و می‌نوشند زیرا فجر نزد آنان هنوز طلوع نکرده است. وقتی این اختلاف با اجماع درباره‌ی روزه گرفتن یا افطار کردن روزانه ثابت است، روزه گرفتن و افطار کردن ماهانه نیز بدون تردید مانند همین است و تفاوتی ندارد.

با این وجود می‌گوییم: مسلمان در هر مکانی که حضور داشته باشد، باید از همان مکان، تبعیت کند؛ اگر حاکم و والیان امور آن جا دستور به روزه گرفتن دادند باید روزه بگیرد و اگر دستور به افطار و عید کردن دادند باید چنین کند. اگر به مکانی رفت که زودتر هلال را دیده بودند؛ یعنی دو روز دیرتر روزه گرفته‌اند، باید تا پایان روزه گرفتن آنان، روزه باشد. اگر به مکانی رفت که روزه را زودتر شروع کرده‌اند و عید نمودند نیز باید با آن‌ها عید نماید و روزهایی که روزه نگرفته را قضا کند؛ زیرا شایسته نیست که مسلمان با جماعت، مخالفت کند بلکه باید موافق و هماهنگ با آنان باشد و اگر واجبی بر او ماند، انجامش دهد؛ مانند نماز: اگر در اثنای نماز به امام جماعت رسید، مقداری از نماز که درک کرده را با آنان می‌خواند و مقداری که جا مانده را قضا و تمام می‌کند.

نتیجه: حکم این مسئله همین است که علما در این مورد، اختلاف ‌نظر دارند و به هر حال در هر سرزمینی بودی، با آنان روزه بگیر و با آنان عید کن. درباره‌ی رؤیت هلال ذي الحجه هم تردیدی نیست که معیار حکم، سرزمینی است که مناسک در آن اجرا می‌شود لذا اگر رؤیت هلال در آن سرزمین به ثبوت رسید، بدان عمل می‌شود و دیگر سرزمین‌ها اعتباری ندارد زیرا حج، مخصوص مكان معينی است و از آن خارج نمی‌شود لذا هر گاه رؤيت هلال ذي الحجه و آن‌چه به آن نسبت داده می‌شود به ثبوت رسید، حکم ثابت می‌شود حتی اگر سرزمین‌های دیگر با آن مخالفت کنند.

۱-تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل ما حكم الاختلاف في رؤية هلال رمضان أو هلال شوال بين بلدان المسلمين؟ وكيف يفعل المسلم إذا حصل اختلاف قد يصل إلى يومين بزيادة أو نقص؟ فمن بدأ الصيام مثلا في بلد متأخر بيومين، ثم صادف في نهاية الشهر أن سافر إلى بلد آخر كان متقدما في الصيام، وعلى هذا فسيكون العيد عندهم مبكرًا، فماذا يفعل هذا القادم؟ وما الحكم إن كان الفرق أيضًا في رؤية هلال ذي الحجة، فكيف يكون الحكم والعمل بالنسبة ليوم عرفة، وما قبله، وما بعده؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذا المسألة اختلف فيها أهل العلم:

فمنهم من يرى توحيد المسلمين تحت رؤية واحدة، بمعنى: أنه إذا ثبت رؤية الهلال بمكان من بلاد المسلمين ثبت حكمه في جميع بلاد الإسلام شَرْقِيها وغَرْبيها، فإذا رأوا الهلال في المملكة العربية السعودية وجب على جميع المسلمين في جميع أقطاب الدنيا أن يعملوا بتلك الرؤية صومًا وإفطارًا.

ومنهم من يرى أن الحكم يختلف باختلاف العمل، يعني: باختلاف الولايات، فإذا ثبت في مكان في ولاية واحدة، ولو تباعدت أقطارها، فإنه يجب العمل به في جميع تلك الولاية، أو تلك الدولة دون بقية الدول الأخرى.

ومنهم من يرى أن المعتبر في ذلك مطالع الهلال، فإذا اختلفت مطالع الهلال فإنه لا يلزم الاتفاق في الحكم، أما إذا اتفقت المطالع فإنه يلزم الاتفاق في الحكم، فإذا رُني في بلد ما، وكانت البلد الأخرى توافقها في مطالع القمر، فإنه يلزمهم الصوم، وإن كانت تخالفها فإنه لا يلزمهم.

وهذا هو القول الراجح من حيث الدليل، ومن حيث التعليل: أما الدليل فإن الله تعالى يقول: ﴿ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ﴾ [البقرة: ١٨٥] يعني: من لم يشهد فلا يلزم عليه الصوم، ويقول النبي -عليه الصلاة والسلام -: «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا».

فمفهوم هذه الجملة الشرطية أننا إذا لم نَرَهُ لا يلزمنا صوم ولا فِطر، والمعنى والقياس يقتضيه، فإنه كما اختلفنا في الإمساك والإفطار اليومي كذلك يجب أن يكون خلاف في الإمساك والإفطار الشهري، ففي اليوم تغرب الشمس على أهل المشرق قبل غروبها على أهل المغرب، ومع ذلك فإن أهل المشرق يفطرون وأهل المغرب ،صائمون، وكذلك أهل المشرق يمسكون قبل أهل المغرب، فيكون أهل المشرق قد أمسكوا لطلوع الفجر عندهم، وأهل المغرب يأكلون ويشربون لعدم طلوع الفجر عندهم، فإذا كان هذا الاختلاف ثابتا بالإجماع في الإمساك والإفطار اليومي فمثله بلا شك- الإفطار والإمساك الشهري؛ إذ لا فرق.

ولكن مع ذلك نقول: إن الرجل إذا كان في مكان فإنه يتبع ذلك المكان؛ إذا أمر ولاة الأمور بالصوم فليصم، وإذا أمروا بالإفطار فليفطر، فإذا قَدِمَ إلى بلد قد سبق برؤية الهلال، يعني: أنه قدم من بلد كانوا قد صاموا قبل هذا البلد الذي قدم إليه بيومين، فإنه يبقى حتى يُفطر أهل البلد الذي قدم إليهم، وإذا كان الأمر بالعكس؛ بأن قَدِمَ من بلاد قد تأخَّرُوا في الصوم إلى بلاد قد تَقَدَّمُوا، فإنه يفطر مع أهل هذه البلاد، ويقضي ما بقي عليه من أيام الشهر؛ لأنه لا ينبغي للإنسان أن يخالف الجماعة بل يوافقهم، وإذا بقي عليه شيء أتى به؛ كالصلاة مثلا، فإنه يدرك الإمام في أثناء الصلاة، فيصلي معه. معه ما أدرك، ويقضي ما فاته.

والحاصل أن هذا هو حكم هذه المسألة أن العلماء اختلفوا فيها، وعلى كل حال فإذا كنت في بلد فَصُم معهم وأفطر معهم.

أما بالنسبة لرؤية هلال ذي الحجة فإن المعتبر – بلا شك – البلد التي فيها إقامة المناسك، فإذا ثبت الهلال فيها عمل به ولا عبرة ببقية البلدان، وذلك بأن الحج مخصوص بمكان مُعيَّن لا يتعداه، فمتى ثبت رؤية هلال ذي الحجة في ذلك المكان وما ينسب إليه فإنه يثبت الحكم، حتى لو خالفه بقية الأقطار.