(۳۴۷۰) سوال: هنگامی که میت دفن میشود خانوادهاش او را تا چهل روز ترک نموده و به زیارتش نمیروند اما بعد از آن به زیارت او میروند با این دلیل که زیارت نمودن میت قبل از چهل روز جایز نیست، از لحاظ شرعی حکم این کار چیست؟
جواب:
قبل از جواب دادن به این سؤال شایسته است که بیان کنیم زیارت قبور در حق مردان سنت است و رسول الله ﷺ بعد از اینکه از آن نهی نمودند به آن امر نمودند، رسول الله ﷺ میفرماید: «قد كنت نهيتكم عن زيارة القبور فقد أذن لمحمد في زيارة قبر أمه فزوروها فإنها تذكر الأخرة» یعنی: (شما را از زیارت نمودن قبور نهی نمودم اما به محمد ﷺ در زیارت نمودن قبر مادرش اجازه داده شد، لذا قبرها را زیارت نموده زیرا آخرت را یادآور میشود). و در زیارت نمودن قبور فوایدی برای کسی که آن را زیارت میکند، وجود دارد:
فایدهی اول: این کار را برای اجرای امر رسول الله ﷺ انجام میدهد.
فایدهی دوم: عبرت میگیرد از حال این مردگانی که دیروز با او بر روی زمین بودند و همانطور که او میخورد و مینوشد و میپوشد، آنها نیز میخوردند و مینوشیدند و میپوشیدند و همانطور که او از نعمتهای دنیا برخوردار بود، آنها نیز برخوردار بودند اما الان در قبرهایشان در گرو اعمال خود هستند، دوست و حمایت کنندهای در کنار آنها نیست و تنها همنشینشان عمل آنهاست همانطور که پیامبر ﷺ میفرماید: «يتبع الميته ثلاثة فيرجع اثنان ويبقى معه واحد: يتبعه اهله وماله وعمله فيرجع اهله وماله ويبقى عمله» یعنی: (سه چیز همراه میت میروند، اما دو چیز باز میگردند و فقط یک چیز همراه او باقی میماند، خانواده، مال و عملش او را همراهی میکنند اما خانواده و مالش بر میگردند و فقط عملش باقی میماند).
فایدهی سوم: انسان را به یاد آخرت میاندازد و اینکه بازگشت همه به سوی آخرت است و دنیا جایی است که میگذرد و همیشگی نیست بنابراین قبرها نیز جایگاه آخر انسان نیست بلکه بعد از آن روز آخرتی است که همانطور که الله B آن را وصف نموده است روز آخرتی که بعد از آن روزی نیست اما باقی ماندن در قبر به خاطر زیارت است، همانطور که الله B میفرماید: {أَلهَكُمُ ٱلتَّكَاثُرُ * حَتَّى زُرتُمُ ٱلمَقَابِرَ} [تكاثر: ١-٢] ترجمه: (افزون طلبی شما را به خود مشغول (و غافل) ساخته است* تا اینکه (مردید و) به گورستانها رسیدند)
نقل شده که اعرابیای شنید که قاری این آیه را میخواند: {حَتَّى زُرتُمُ ٱلمَقَابِرَ} گفت: به الله قسم هیچ زیارت کنندهای مقیم نیست و بعد از این زیارت اقامت است.
در این مناسبت دوست دارم که به سخنی که برخی از مردم بدون دقت به معنای آن میگویند اشاره نمایم و آن این است که هرگاه پیرامون میت به سخن میپردازند، میگویند: سپس او را به آخرین جایگاهش بردند یا سخنانی مثل این. این سخن اگر در معنای آن دقت نماییم انکار بعث در آن وجود دارد، زیرا اگر قبر آخرین جایگاه باشد، معنای آن این است که هیچ برانگیختنی بعد از آن وجود ندارد و این امر خطرناکی است، زیرا ایمان به الله B و روز آخرت شرط در ایمان و اسلام است اما آنچه برایم آشکار است این است که عوام مردم این جمله را بدون تدبر در معنایش و بدون دقت کردن میگویند اما واجب است که آگاه سازی شود و بر انسان حرام است که چنین عبارتی را اطلاق نمایند اگر به آنچه این جمله بر آن دلالت دارد باور داشته باشد کافر است زیرا کسی که باور داشته باشد قبر جایگاه آخر است و چیزی بعد از آن نیست روز آخرت را انکار نموده است.
فایدهی چهارم: زیارت کننده بر اهل قبور سلام نموده و برای آنها دعا میکند، میگوید: «السلام عليكم دارَ قومٍ مؤمنین، وإنا إن شاءالله بكم لاحقون» يعني: (ای کسانی که در سرای اهل ایمان هستید سلام بر شما باد، ما نیز هرگاه الله بخواهد به شما میپیوندیم)، «ويرحم الله المستقدمين منا والمستأخرين» [تخريج آن گذشت] یعنی: (الله کسانی از ما که قبلا از دنیا رفتهاند و کسانی که بعدها از دنیا میروند را رحمت کند)، «أسأل الله لنا ولكم العافية» [تخريج آن گذشت] یعنی: (از الله برای ما و شما عافیت میطلبم)، «اللهم لا تَحرمنا أجرهم و لا تفتنّا بعدهم» [تخريج آن گذشت] یعنی: (بار الها! ما را از اجر آنان محروم نکن و ما را بعد از آنان به فتنه دچار مکن)، «اللهم اغفر لنا و لهم» [تخريج آن گذشت] یعنی: (بار الها! ما و آنان را بیامرز).
این چهار فایده در زیارت قبور بود اما کسی که قبور را برای دعا نمودن در کنار آنها زیارت میکند، این کار بد است چرا که قبرستان مکانی برای این نیست که به قصد دعا به آنجا رفته شود بدین صورت که به قبرستان برود و در کنار قبر شخص نیکوکاری یا شبیه آن بایستد و دعا کند و بدتر از آن کسی است که به قبرستان برود تا اینکه از مردگان طلب یا استغاثه یا طلب کمک نماید؛ همهی اینها از شرک اکبر است که الله B آن را نمیبخشد، الله B میفرماید: {وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدعُونِی أَستَجِب لَكُم إِنَّ ٱلَّذِینَ یَستَكبِرُونَ عَن عِبَادَتِی سَیَدخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ } [غافر: ٦٠] ترجمه: (و پروردگار شما فرمود: مرا بخوانید، تا (دعای) شما را اجابت کنم همانا کسانیکه از عبادت من سرکشی میکنند، به زودی با خواری به جهنم وارد میشوند. ) همچنین میفرماید: {فَلَا تَدعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَـٰهًا ءَاخَرَ فَتَكُونَ مِنَ ٱلمُعَذَّبِینَ} [الشعراء: ٢١٣] یعنی: (پس (ای پیامبر!) هیچ معبودی را با الله مخوان، که از عذاب شدگان خواهی بود)
و آیات در این معنا زیاد هستند، لذا کسی که غیر الله را برای برطرف ساختن حاجتش از این اموات بخواند دچار شرک اکبر شده است.
همچنین دانسته شود که زیارت قبور خاص شب و روز مشخصی نیست بلکه انسان آنجا را برای یادآوری آخرت زیارت میکند و پیامبر ﷺ قبرستان بقیع را یک بار در شب زیارت کردند و این دلیل است بر اینکه زیارت نمودن روز مشخصی ندارد.
اما آنچه متعلق به سوالِ سوال کننده است یعنی اهل میت به زیارت او نمیروند مگر زمانی که چهل روز بعد از دفن او تکمیل گردد، این کار اصلی ندارد بلکه انسان میتواند قبر خویشاوندان خود را در روز دومِ دفن زیارت کند اما شایسته نیست که انسان هرگاه مردهای از نزدیکان او مُرد قلبش به او وابسته شود و اینکه زیاد به نزد قبرش برود، زیرا ناراحتیاش را تازه میکند و ذکر الله B را از یادش میبرد و بزرگترین همّش را بودن در کنار قبر قرار میدهد و چه بسا مبتلا به وساس و خرافات و افکار بد شود.