یکشنبه 20 ربیع‌الثانی 1447
۲۰ مهر ۱۴۰۴
12 اکتبر 2025

(۳۴۷۰) حکم دفن میت و زیارت قبر آن بعد از چهل روز

(۳۴۷۰) سوال: هنگامی که میت دفن می‌شود خانواده‌‌اش او را تا چهل روز ترک نموده و به زیارتش نمی‌‌روند اما بعد از آن  به زیارت او می‌‌روند با این دلیل که زیارت نمودن میت قبل از چهل روز جایز نیست، از لحاظ شرعی حکم این کار چیست؟

جواب:

قبل از جواب دادن به این سؤال شایسته است که بیان کنیم زیارت قبور در حق مردان سنت است و رسول الله ﷺ بعد از اینکه از آن نهی نمودند به آن امر نمودند، رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «قد كنت نهيتكم عن زيارة القبور فقد أذن لمحمد في زيارة قبر أمه فزوروها فإنها تذكر الأخرة» یعنی: (شما را از زیارت نمودن قبور نهی نمودم اما به محمد ﷺ در زیارت نمودن قبر مادرش اجازه داده شد، لذا قبرها را زیارت نموده زیرا آخرت را یادآور می‌شود). و در زیارت نمودن قبور فوایدی برای کسی که آن را زیارت می‌کند، وجود دارد:
فایده‌‌ی اول: این کار را برای اجرای امر رسول الله ﷺ انجام می‌‌دهد.
فایده‌‌ی دوم: عبرت می‌‌گیرد از حال این مردگانی که دیروز با او بر روی زمین بودند و همانطور که او می‌‌خورد و می‌‌نوشد و می‌‌پوشد، آن‌‌ها نیز می‌‌خوردند و می‌‌نوشیدند و می‌‌پوشیدند و همانطور که او از نعمت‌‌های دنیا برخوردار بود، آن‌‌ها نیز برخوردار بودند اما الان در قبرهایشان در گرو اعمال خود هستند، دوست و حمایت کننده‌ای در کنار آن‌‌ها نیست و تنها همنشینشان عمل آن‌‌هاست همانطور که پیامبر ﷺ می‌‌فرماید: «يتبع الميته ثلاثة فيرجع اثنان ويبقى معه واحد: يتبعه اهله وماله وعمله فيرجع اهله وماله ويبقى عمله» یعنی: (سه چیز همراه میت می‌‌روند، اما دو چیز باز می‌‌گردند و فقط یک چیز همراه او باقی می‌‌ماند، خانواده، مال و عملش او را همراهی می‌‌کنند اما خانواده و مالش بر می‌‌گردند و فقط عملش باقی می‌‌ماند).
فایده‌ی سوم: انسان را به یاد آخرت می‌‌اندازد و اینکه بازگشت همه به سوی آخرت است و دنیا جایی است که می‌‌گذرد و همیشگی نیست بنابراین قبرها نیز جایگاه آخر انسان نیست بلکه بعد از آن روز آخرتی است که همانطور که الله B آن را وصف نموده است روز آخرتی که بعد از آن روزی نیست اما باقی ماندن در قبر به خاطر زیارت است، همانطور که الله B می‌فرماید: {أَلهَكُمُ ٱلتَّكَاثُرُ * حَتَّى زُرتُمُ ٱلمَقَابِرَ} [تكاثر: ١-٢] ترجمه: (افزون طلبی شما را به خود مشغول (و غافل) ساخته است* تا اینکه (مردید و) به گورستان‌ها رسیدند)
نقل شده که اعرابی‌ای شنید که قاری این آیه را می‌خواند: {حَتَّى زُرتُمُ ٱلمَقَابِرَ} گفت: به الله قسم هیچ زیارت کننده‌ای مقیم نیست و بعد از این زیارت اقامت است.
در این مناسبت دوست دارم که به سخنی که برخی از مردم بدون دقت به معنای آن می‌گویند اشاره نمایم و آن این است که هرگاه پیرامون میت به سخن می‌پردازند، می‌‌گویند: سپس او را به آخرین جایگاهش بردند یا سخنانی مثل این. این سخن اگر در معنای آن دقت نماییم انکار بعث در آن وجود دارد، زیرا اگر قبر آخرین جایگاه باشد، معنای آن این است که هیچ برانگیختنی بعد از آن وجود ندارد و این امر خطرناکی است، زیرا ایمان به الله B و روز آخرت شرط در ایمان و اسلام است اما آنچه برایم آشکار است این است که عوام مردم این جمله را بدون تدبر در معنایش و بدون دقت کردن می‌گویند اما واجب است که آگاه سازی شود و بر انسان حرام است که چنین عبارتی را اطلاق نمایند اگر به آنچه این جمله بر آن دلالت دارد باور داشته باشد کافر است زیرا کسی که باور داشته باشد قبر جایگاه آخر است و چیزی بعد از آن نیست روز آخرت را انکار نموده است.
فایده‌ی چهارم: زیارت کننده بر اهل قبور سلام نموده و برای آن‌‌ها دعا می‌کند، می‌گوید: «السلام عليكم دارَ قومٍ مؤمنین، وإنا إن شاءالله بكم لاحقون» يعني: (ای کسانی که در سرای اهل ایمان هستید سلام بر شما باد، ما نیز هرگاه الله بخواهد به شما می‌پیوندیم)، «ويرحم الله المستقدمين منا والمستأخرين» [تخريج آن گذشت] یعنی: (الله کسانی از ما که قبلا از دنیا رفته‌اند و کسانی که بعدها از دنیا می‌روند را رحمت کند)، «أسأل الله لنا ولكم العافية» [تخريج آن گذشت] یعنی: (از الله برای ما و شما عافیت می‌طلبم)، «اللهم لا تَحرمنا أجرهم و لا تفتنّا بعدهم» [تخريج آن گذشت] یعنی: (بار الها! ما را از اجر آنان محروم نکن و ما را بعد از آنان به فتنه دچار مکن)، «اللهم اغفر لنا و لهم» [تخريج آن گذشت] یعنی: (بار الها! ما و آنان را بیامرز).
این چهار فایده در زیارت قبور بود اما کسی که قبور را برای دعا نمودن در کنار آن‌ها زیارت می‌کند، این کار بد است چرا که قبرستان مکانی برای این نیست که به قصد دعا به آنجا رفته شود بدین صورت که به قبرستان برود و در کنار قبر شخص نیکوکاری یا شبیه آن بایستد و دعا کند و بدتر از آن کسی است که به قبرستان برود تا اینکه از مردگان طلب یا استغاثه یا طلب کمک نماید؛ همه‌ی این‌ها از شرک اکبر است که الله B آن را نمی‌بخشد، الله B می‌فرماید: {وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدعُونِی أَستَجِب لَكُم إِنَّ ٱلَّذِینَ یَستَكبِرُونَ عَن عِبَادَتِی سَیَدخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ } [غافر: ٦٠] ترجمه: (و پروردگار شما فرمود: مرا بخوانید، تا (دعای) شما را اجابت کنم همانا کسانی‌که از عبادت من سرکشی می‌کنند، به زودی با خواری به جهنم وارد می‌شوند. ) همچنین می‌فرماید: {فَلَا تَدعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَـٰهًا ءَاخَرَ فَتَكُونَ مِنَ ٱلمُعَذَّبِینَ} [الشعراء: ٢١٣] یعنی: (پس (ای پیامبر!) هیچ معبودی را با الله مخوان، که از عذاب شدگان خواهی بود)
و آیات در این معنا زیاد هستند، لذا کسی که غیر الله را برای برطرف ساختن حاجتش از این اموات بخواند دچار شرک اکبر شده است.
همچنین دانسته شود که زیارت قبور خاص شب و روز مشخصی نیست بلکه انسان آنجا را برای یادآوری آخرت زیارت می‌کند و پیامبر ﷺ قبرستان بقیع را یک بار در شب زیارت کردند و این دلیل است بر اینکه زیارت نمودن روز مشخصی ندارد.
اما آنچه متعلق به سوالِ سوال کننده است یعنی اهل میت به زیارت او نمی‌روند مگر زمانی که چهل روز بعد از دفن او تکمیل گردد، این کار اصلی ندارد بلکه انسان می‌تواند قبر خویشاوندان خود را در روز دومِ دفن زیارت کند اما شایسته نیست که انسان هرگاه مرده‌ای از نزدیکان او مُرد قلبش به او وابسته شود و اینکه زیاد به نزد قبرش برود، زیرا ناراحتی‌اش را تازه می‌کند و ذکر الله B را از یادش می‌برد و بزرگترین همّش را بودن در کنار قبر قرار می‌دهد و چه بسا مبتلا به وساس و خرافات و افکار بد شود.

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: من العراق عندما يُدْفَنُ الميت يتركه أهله أربعين يوما لا يزورونه، وبعد ذلك يذهبون إلى زيارته بحجة أنه لا يجوز زيارة الميت قبل أربعين يوما. فما الحكم في هذا من الناحية الشرعية مأجورين؟

فأجاب – رحمه الله تعالى- قبل الإجابة على هذا السؤال ينبغي أن نبين أن زيارة القبور سنة في حق الرجال، أمر بها النبي و بعد أن نهى عنها، فقال : قَدْ كُنْتُ نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ القُبُورِ، فَقَدْ أُذِنَ مُحَمَّدٍ فِي زِيَارَةِ قَيْرِ أُمِّهِ، فَزُورُوهَا فَإِنَّهَا تُذَكَّرُ الآخِرَةَ». وفي زيارة القبور فوائد لمن يزورها:

الفائدة الأولى: أنه يفعل ذلك امتثالا لأمر رسول الله صلى الله عليه وسلم.

الفائدة الثانية: أنه يعتبر بحال هؤلاء الأموات الذين كانوا بالأمس معه على ظهر الأرض، يأكلون كما يأكل ويشربون كما يشرب، ويلبسون كما يلبس، ويتنعمون في الدنيا كما يتنعم، فأصبحوا الآن مُرْتَهَنِينَ في قبورهم بأعمالهم، ليس عندهم صديق ولا حميم، وإنما جليسهم عملهم كما قال النبي -عليه الصلاة والسلام-: «يَتْبَعُ المَيِّتَ ثَلاثَةٌ، فَيَرْجِعُ اثْنَانِ وَيَبْقَى مَعَهُ وَاحِدٌ: يَتْبَعُهُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَعَمَلُهُ، فَيَرْجِعُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَيَبْقَى عَمَلُهُ». فيَعْتَبِرُ الزائر بحال هؤلاء.

والفائدة الثالثة: أنه يتذكر الآخرة، وأن الْمَقَرَّ والمرجع هو الآخرة، وأن الدنيا دار ممر وليست دار مُسْتَقَرٌّ، ومع ذلك فليست القبور هي المثوى الأخير، بل بعدها ما بعدها من اليوم الآخر الذي هو كما وصفه الله: يوم آخر لا يوم بعده، وأما البقاء في القبور فهو زيارة، كما قال – تعالى -: ﴿الهَکُمُ التَّكَاثُرُ حَتَّى زُرتُمُ الْمَقَابِرَ ﴾ [التكاثر: ١-٢]. وقد ذُكِرَ أن أعرابيا سمع قارئًا يقرأ هذه الآية: ﴿ حَتَّى زُرتُمُ الْمَقَابِرَ ﴾ [التكاثر : ۲]، فقال: والله ما الزائر بمقيم، وإن وراء هذه الزيارة لأمر إقامة.

وبهذه المناسبة أود أن أنبه إلى كلمة يقولها بعض الناس من غير روية ولا تدبر لمعناها، وهي أنهم إذا تحدثوا عن الميت قالوا: ثم آووه إلى مثواه الأخير أو كلمة نحوها، وهذه الكلمة لو أردنا أن نُدَقّقَ في معناها لكانت تتضمن إنكار البعث؛ لأنه إذا كان القبر هو المثوى الأخير فمعناه أنه لا بعث بعده، وهذا أمر خطير؛ لأن الإيمان بالله واليوم الآخر شرط في الإيمان والإسلام، لكن  هذه العبارة، فإن كان يعتقد ما تدل عليه فهو كفر؛ لأن من اعتقد أن القبر هو المثوى الأخير وأنه ليس بعده شيء فقد أنكر اليوم الآخر.

الفائدة الرابعة : أن الزائر يُسَلِّمُ على أهل القبور ويدعو لهم، فيقول: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ دَارَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ، وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ»، «وَيَرْحَمُ اللَّهُ الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنَّا وَالْمُسْتَأْخِرِينَ»، «أَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَلَكُمُ الْعَافِيَةَ». «اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُمْ، وَلَا تَفْتِنَا بَعْدَهُمْ»، «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَهُمْ».

هذه أربع فوائد في زيارة القبور وأما من يزور القبور للدعاء عندها فإن ذلك من البدع، فالمقبرة ليست مكانًا يُقْصَدُ للدعاء حتى يَذْهَبَ لِيَدْعُو الله عند قبر رجل صالح أو ما أشبه ذلك، وأشد من ذلك من يذهب إلى المقبرة ليَدْعُوَ أصحاب القبور، ويستغيث بهم، ويستعين بهم، فإن هذا من الشرك الأكبر الذي لا يغفره الله ، قال الله -عز وجل-: ﴿ وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُم الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ﴾ [غافر: ٦٠]. وقال الله -عز وجل-: ﴿ فَلَا تدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهَا وَاخَرَ فَتَكُونَ مِنَ الْمُعَذِّبِينَ ﴾ [الشعراء: ۲۱۳]. والآيات في هذا المعنى كثيرة، فمن دعا غير الله لقضاء حاجته من هؤلاء الأموات فقد أشرك بالله شركًا أكبر.

ولْيُعْلَمْ أن زيارة القبور لا تختص بيوم مُعَيَّن، ولا بليلة مُعَيَّنَةٍ، بل يزورها الإنسان ليتذكر الآخرة ، ولقد زار النبي صلى الله عليه وسلم ما البقيع ذات مرة في الليل، وهو دليل على أن الزيارة لا يُشْتَرَطُ لها يوم معين.

أما فيما يتعلق بسؤال السائل، وهو أن أهل الميت لا يزورونه إلا إذا تم له أربعون يوما، فهذا لا أصل له بل للإنسان أن يزور قبر قريبه من ثاني يوم دُفِنَ فيه، ولكن لا ينبغي للإنسان إذا مات له الميت أن يُعَلِّقَ قلبه به، ولا أن يُكْثِر التردد إلى قبره؛ لأن هذا يُجدِّدُ له الأحزان، وينسيه ذكر الله -عز وجل-، ويجعل أكبر همه أن يكون عند هذا القبر، وربما يُبتلى بالوساوس والخرافات والأفكار السيئة بسبب هذا.

مطالب مرتبط:

(۳۴۷۷) حکم زیارت قبر در روز عید و توصیه به عدم رفتن زنان

زیارت قبور برای زنان جایز نیست حق است، زیرا پیامبر ﷺ زنان را از زیارت نمودن قبور نهی نموده است...

ادامه مطلب …

(۳۴۶۰) آیا برای زن زیارت قبر پیامبر ﷺ جایز است؟

در مورد قبر پیامبر ﷺ نیز اینگونه می‌گوییم که زن قصد زیارت قبور را نکند اما اگر از کنار مسجد عبور کرد و کنار قبر ایستاد و سلام کرد اشکالی ندارد اما مشروط به این است که ترس فتنه‌ای نباشد و مزاحمتی برای مردان ایجاد نکند...

ادامه مطلب …

(۳۴۸۱) حکم زیارت قبر رسول الله ﷺ و دعا نزد قبرش چیست؟

زیارت قبر پیامبر ﷺ بدون بستن بار سفر به این صورت که انسان به مدینه آمده به قصد نماز خواندن در مسجد نبوی، مشروع است...

ادامه مطلب …

(۳۴۵۶) حکم زیارت قبر پیامبر ﷺ توسط زنان

زمانی که زیارت نمودن قبر پیامبر ﷺ و دو صاحبش برای زن در محور مستحب بودن، مباح بودن و حرام بودن قرار می‌‌گیرد آنچه به احتیاط نزدیکتر است و برای زن بهتر است این است که این کار را انجام ندهد یعنی این قبرهای سه گانه را زیارت نکند و کفایت می‌کند که در نمازش بر پیامبر ﷺ سلام بفرست....

ادامه مطلب …

(۳۴۶۸) حکم عبور زنان از کنار قبور شهدای احد و بقیع و خواندن دعا

بر زن گناهی نیست اگر از کنار قبرستانی عبور کند و بایستد و برای قبور دعا نماید زیرا به قصد زیارت قبرستان نرفته است بلکه به خاطر نیازی از خانه‌اش خارج شده و از قبرستان بدون قصد زیارت عبور کرده است....

ادامه مطلب …

(۳۴۷۳) حکم زیارت میت در روز عید

قرار دادن روز عرفه یا روز عید به عنوان وقتی برای زیارت به صورت همیشگی بدون شک بدعت است، چون پیامبر ﷺ روزی از روزهای سال یا هفته را برای زیارت قبور تخصیص نداده‌اند...

ادامه مطلب …

کُتُب سِتّة:  شش کتاب اصلی احادیث اهل سنت و جماعت:

صحیح بخاری
صحیح مسلم
سنن ابو داود
جامع ترمذی
سنن نسائی
سنن ابن ماجه