(۳۴۲۹) حکم صدقه دادن برای فرزند مرحوم

(۳۴۲۹) سوال: فرزندم در پانزده سالگی فوت نمودند و او گاهی اوقات در خانه و گاهی در مسجد نماز می‌خواند و زیاد او را در خواب می‌بینم که می‌گوید: به من بدهید! به من بدهید! لذا به فقرا از جانب او صدقه می‌دهم، شیخ بزرگوار! آیا این برای کار من توجیه خوبی است؟

جواب:

بدون شک انسان اگر برخی اوقات همراه با جماعت نماز بخواند و برخی اوقات جماعت را ترک کند، کوتاهی و ایجاد خلل در واجباتش است و اگر واجب بودن نماز جماعت در مسجد را بداند با این کار گناهکار است بنابراین زمانی که انسان مرد در حالی که در واجباتش کوتاهی داشته آنچه برای خانواده‌اش شایسته است این است که برای او دعای آمرزش و بخشش نمایند؛ زیرا پیامبر ﷺ به این کار راهنمایی نموده‌اند: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له.»[۱]يعني: (هرگاه فرزند آدم بميرد عمل او قطع می‌شود مگر از سه چيز: صدقه‌ی جاريه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند).

چه بسا برای انسان در قبرش به سبب دعای خانواده و دوستانش تخفیف داده شود و چه بسا عذاب به طور کلی به وسیله‌ی دعا از او برداشته شود و این از فواید برادری ایمانی است ،چرا که مومنین برخی بر برخی دیگر دعا می‌کنند: {رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ} [الحشر: ١٠] ترجمه: (پروردگارا! ما را و برادران‌مان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دل‌های‌مان کینه‌ای نسبت به کسانی ‌که ایمان آورده‌اند قرار مده، پروردگارا! بی‌گمان تو رؤوف و مهربانی. ) و هر نمازگزاری در نمازش می‌گوید: «السلام علينا وعلى عباد الله الصالحين»[۲] یعنی: (سلام بر ما و بر بندگان صالح الله باد).

اما انسان گاهاً در هنگام این دعای عمومی شخص معینی را به یاد نمی‌آورد ولی زمانی که برای شخص معینی دعا نمود و می‌داند که در واجبش کوتاهی دارد یا در طول حیاتش مرتکب محرمات شده است در عذابش تخفیف داده می‌شود یا اینکه به سبب این دعا عذاب از او برداشته می‌شود.

دعا نمودن برای میت بهتر از صدقه دادن از جانب اوست ؛ زیرا اگر صدقه بهتر بود رسول الله ﷺ به آن راهنمایی می‌نمودند زمانی که فرمودند: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له.» يعني: (هرگاه فرزند آدم بميرد عمل او قطع می‌شود مگر از سه چيز: صدقه‌ی جاريه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند). اگر صدقه بهتر بود می‌فرمودند: یا فرزند صالحی که از جانب او صدقی می‌دهد؛ زیرا سیاق حدیث در عمل است و صدقه از جمله اعمال است، پس زمانی که رسول الله ﷺ به جای ذکر عمل، دعا را ذکر نمودند دانسته می‌شود که دعا برای میت بهتر از تلاوت قرآن، صدقه، عمره و حج است مگر اینکه عمره و حج فرض باشند که در آن نظر دیگری وجود دارد.

اما این که این زن هرگاه پسرش را در خواب دید که می‌گوید: به من بدهید! به من بدهید! از جانب او صدقه می‌دهد، این کار را مناسب نمی‌دانم؛ زیرا احکام شرعی بر اساس خواب‌ها بنا نمی‌شود، و چه بسا برخی اوقات شیطان به صورت آن شخص میت در بیاید همانطور که به صورت شخص زنده در می‌آید، مگر اینکه پیامبر ﷺ باشد که شیطان توانایی در آمدن به صورت پیامبر ﷺ را ندارد و هرکسی که پیامبر ﷺ را بر آن وصفی که برای ما نقل شده در خواب دید او را حقیقتاً دیده است، اما با این وجود احکام شرعی به وسیله‌ی خواب‌ها به بنا نمی‌شود اما برخی اوقات قرینه‌هایی وجود دارد که به یک چیزی اشاره دارد اما اینکه احکام شرعی با آن ثابت شود، خیر! حال اگر قرینه‌هایی وجود داشت که به چه چیزی اشاره دارند، نگاه می کنیم که آیا این اشاره در واقع درست است یا خیر؟ بستگی دارد به حالت انسان و قرینه‌هایی که همراه آن است.

(۱⁾ [تخریج آن گذشت.]

(۲⁾ [اخرجه البخاري، كتاب الاذان، باب التشهد في الاخرة، شماره‌ی(۸۳۱). ومسلم: كتاب الصلاة، باب التشهد في الصلاة، شماره‌ی(۴۰۲).]

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول السائلة: تُوُفِّيَ لي ولد وهو في الخامسة عشرة من عمره، وكان يُصَلِّي مرة في البيت ومرة في المسجد، ولكنني أراه في المنام كثيرا وهو يقول أعطوني، أعطوني، فأقوم وأتصدق عنه على الفقراء، فهل من توجيه في ذلك يا فضيلة الشيخ؟

فأجاب رحمه الله تعالى: لا شك أن كون الإنسان يُصَلِّي مع الجماعة مرَّةً ويتركها مرة أخرى تقصير منه وإخلال بالواجب، وهو آثم بذلك إذا عَلِمَ وجوب صلاة الجماعة في المساجد. وعلى هذا فإذا مات إنسان وهو مُقَصِّر في واجباته، فالذي ينبغي لأهله أن يَدْعُوا له بالمغفرة والعفو؛ لأن النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم – أرشد إلى هذا في قوله: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ».

وربما يُخفَّفُ عن الإنسان في قبره بدعاء أهله وأصحابه له، وربما يُرْفَعُ عنه العذاب رأسًا بالدعاء له، وهذا من فائدة الأُخُوَّة الإيمانية، فإن المؤمنين يدعو بعضهم لبعض: ﴿ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِلإخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَنِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًا لِلَّذِينَ ءَامَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ ﴾ [الحشر: ١٠]. وكل مُصل يقول في صلاته: «السَّلامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ»، لكن قد لا يستحضر الإنسان عند هذا الدعاء العام شخصًا مُعَيَّنًا ، فإذا دعا لشخص مُعَيَّنٍ عَرَفَ أَنه مُفَرِّط في واجب، أو مُنتهك يُحَرَّم حال حياته، فإنه قد يُخفَّفُ عن هذا الميت من العذاب، أو يُرْفَعُ عنه العذاب بسبب هذا الدعاء.

والدعاء للميت أفضل من الصدقة عنه؛ لأنه لو كانت الصدقة أفضل لأرشد إليها النبي صلى الله عليه وسلم حين قال: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ». فلو كانت الصدقة أفضل لقال: أو ولد صالح يتصدق له؛ لأن سياق الحديث في العمل، والصدقة من العمل، فلما عَدَلَ النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- عن ذكر العمل إلى ذكر الدعاء، عُلِمَ أن الدعاء للميت أفضل من قراءة القرآن له، وأفضل من الصدقة له وأفضل من العمرة له، وأفضل من الحج له، إلا أن تكون العمرة والحج فريضتين فهذا فيه رأي آخر.

وأما كون هذه المرأة تتصدق كلما رأت الميت يقول: أعطوني أعطوني، فلا أرى لها ذلك؛ لأن الأحكام الشرعية لا تُبنى على المنامات والمرائي، والشيطان قد يتمثل بصورة الميت كما يتمثل بصورة الحي إلا النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-، فإن الشيطان لا يتمثل به، فمن رأى النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم – في المنام على الوصف المطابق لما نُقِلَ من وصفه – صلوات الله وسلامه- عليه فقد رآه حقًّا، ومع ذلك فالأحكام الشرعية لا تثبت بالمنامات، لكن قد تكون قرائن تُشير إلى شيء ما، وأما أن تَثْبُتُ بها أحكام شرعية فلا؛ ثم إن كانت قرائن تشير إلى شيء ما فلننظر هل هذه الإشارة صحيحة من الواقع أو ليست بصحيحة؟ حسب حالة الإنسان وما يختف بها من القرائن.