(۳۴۱۹) حکم انجام قربانی و حج به نیابت از برادر فوت‌شده

(۳۴۱۹) سوال: برادری دارم که در اثر حادثه فوت نمود آیا برای ما جایز است که به جای او قربانی نموده و حج انجام دهیم ؟ لطفاً پاسخ دهید.

جواب:

قول راجح از اقوال اهل علم در این مسئله این است که برای انسان جایز است که عبادت را برای الله Ë به این نیت که ثوابش به مرده‌ای از مردگان مسلمانان برسد، انجام دهد. حال فرقی ندارد از خویشاوندانش باشد یا اینکه از خویشاوندان او نباشد، این قول راجح در این مسئله است و فرقی ندارد که صدقه یا حج یا روزه یا نماز یا غیر از این‌ها باشد ؛ لذا برای انسان جایز است که عمل نیکش را به مرده‌ای از مسلمانان اهدا نماید اما این از امور مطلوب و پر فضیلت نیست بلکه بهتر این است که برای مرده به جای اینکه صدقه دهد یا قربانی نماید یا حج انجام دهد، دعا نماید؛ زیرا دعا آن چیزی است که پیامبر ﷺ به آن راهنمایی نموده‌اند و از ایشان ثابت است که فرمودند: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له.»[۱] یعنی: (هرگاه فرزند آدم بميرد عمل او قطع می‌شود مگر از سه چيز: صدقه‌ی جاريه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند).

فرمودند فرزند صالحی که برای او دعا می‌کند و نفرمود فرزند صالحی که برایش صدقه می‌دهد یا حج انجام می‌دهد و یا شبیه این‌ها از اعمال نیک و با این وجود که حدیث در سیاق عمل است اما زمانی که پیامبر ﷺ به جای ذکر نمودن انجام عمل برای میت، دعا را ذکر نمودند، دانسته می‌شود که دعا بهتر است. بنابراین برادران مسلمانم را نصیحت می‌کنم به دعا نمودن بر مردگانشان به جای اهدا نمودن طاعات به آن‌ها حریص باشند و اینکه طاعات را برای خود قرار دهند ؛ زیرا انسان زنده نیازمند است و در حدیثی وارد شده که پیامبر ﷺ می‌فرماید: «مَا مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلاَّ نَدِمَ، قَالُوا وَمَا نَدَامَتُهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: إِنْ كَانَ مُحْسِنًا نَدِمَ أَنْ لاَ يَكُونَ ازْدَادَ وَإِنْ كَانَ مُسِيئًا نَدِمَ أَنْ لاَ يَكُونَ نَزَعَ»[۲] یعنی: (هیچ یک از شما نمی‌میرد مگر اینکه پشیمان می‌شود، گفتند: پشیمانی وی چیست‌ای رسول الله ﷺ، فرمود: اگر نیکوکار باشد پشیمان می‌شود که چرا بیشتر انجام نداده است و اگر گناهکار باشد پشیمان می‌شود که چرا توبه نکرد).

و الله B می‌فرماید: { حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ* لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}[مؤمنون: ۹۹- ۱۰۰] ترجمه: (تا زمانی ‌که مرگ یکی از آن‌ها فرا رسد، گوید: پروردگارا! مرا (به دنیا) باز گردان، که در آنچه (در دنیا) ترک (و کوتاهی) کرده‌ام، کار شایسته‌ای انجام دهم)

همچنین الله B می‌فرماید: {وَأَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ١٠ وَلَنْ يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاءَ أَجَلُهَا وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}[المنافقون: ۱۰-۱۱] ترجمه: (و از آنچه به شما روزی داده‌ایم، (در راه الله) انفاق کنید، پیش از آن که مرگ به سراغ یکی از شما آید، پس بگوید: پروردگارا! ‌ای کاش (مرگ) مرا مدت کمی با تأخیر می‌انداختی، تا (در راه تو) صدقه بدهم و از صالحان باشم. و الله هرگز (مرگ) کسی را هنگامی‌که اجلش فرا رسد به تأخیر نمی‌اندازد، و الله به آنچه می‌کنید آگاه است)

پس تو‌ای شخص زنده‌ای که نیاز به عمل صالح داری، اعمالت را برای خودت قرار ده و برای اموات از جمله پدر، مادر، برادران و خواهرانت و دیگر مسلمانان دعا کن این همان چیزی است که سنت رسول الله ﷺ بر آن دلالت دارد اما با وجود همه‌ی این‌ها اگر انسانی به جای میتی صدقه دهد یا روزه بگیرد یا نماز بخواند و هدفش این باشد که پاداشش به آن میت برسد اشکالی ندارد.

(۱⁾ [تخریج آن گذشت.]

(۲⁾ [تخریج آن گذشت.]

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إن لي أخا تعرض لحادث تُوُفِّي بعده، فهل يجوز لنا أن نُضَحُيَ عنه، أو نَحُجَّ عنه إلى بيت الله الحرام؟ نرجو الإفادة.

فأجاب رحمه الله تعالى: القول الراجح من أقوال أهل العلم أنه يجوز للإنسان أن يتعبد الله -عز وجل- بطاعة بنيَّة أنها لميت من أموات المسلمين، سواء كان هذا الميت من أقاربه أو من غير أقاربه، هذا هو القول الراجح، سواء في الصدقة، أو في الحج أو في الصوم أو في الصلاة، أو في غير ذلك، فيجوز للإنسان أن يتبرع بالعمل الصالح لشخص ميت من المسلمين. ولكن هذا ليس

من الأمور المطلوبة الفاضلة، بل الأفضل أن يَدْعُوَ لَه بَدَلًا من أن يتصدق عنه أو أن يُضَحي عنه، أو أن يَحُجَّ عنه؛ لأن الدعاء له هو الذي أرشد إليه الرسول صلى الله عليه وسلم فإنه ثبت عنه أنه قال: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ». فذكر الولد الصالح الذي يدعو له، ولم يقل : أو ولد صالح يتصدق له، أو يحج له، أو ما أشبه ذلك من الأعمال الصالحة، مع أن الحديث في سياق العمل، فلما عدل النبي صلى الله عليه وسلم عن ذكر العمل للميت إلى الدعاء، عُلِمَ أن الدعاء هو الْمُخْتار وأنه الأفضل؛ ولهذا فإني أنصح إخواني المسلمين أن يحرصوا على الدعاء لأمواتهم بدلا من إهداء القُرب لهم، وأن يجعلوا القُرَب لأنفسهم؛ لأن الحي محتاج إلى العمل الصالح، فقد ورد في الحديث أنه: «مَا مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ إِلَّا نَدِمَ»، قَالُوا: وَمَا نَدَامَتُهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «إِنْ كَانَ مُحْسِنًا نَدِمَ أَنْ لَا يَكُونَ ازْدَادَ، وَإِنْ كَانَ مُسِيئًا نَدِمَ أَنْ لَا يَكُونَ نَزَعَ»، وقال الله -تعالى-: ﴿ حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلَى أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ ﴾ [المؤمنون: ٩٩-١٠٠]. وقال الله -عز وجل-: ﴿ وَأَنفِقُوا مِن مَّا رَزَقْنَتَكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِي أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَرْتَنِي إِلَى أَجَلِ قَرِيبٍ فَأَصَدَّفَ وَأَكُن مِنَ الصَّلِحِينَ * وَلَن يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاءَ أَجَلُهَا وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴾ [المنافقون: ۱۰-۱۱] . فأنت أيها الحي محتاج إلى العمل الصالح، فاجعل العمل لنفسك، وادْعُ لأمواتك من الأب والأم والإخوان والأخوات وغيرهم من المسلمين، هذا هو الذي تدل عليه سُنة الرسول صلى الله عليه وسلم ولكن مع هذا لو أن الإنسان تصدق عن ميت أو صام عنه أو صلى، وقصد بأن يكون الثواب للميت، فلا بأس بذلك إذا تبرع به.