(۳۰۲۶) در سفر احتمال می‌دهم برای نماز بعدی بیدار نباشم، می‌توانم زودتر بخوانم؟

(۳۰۲۶) سوال: در برخی از سفرهایم در مسافرت جمع تقدیم می‌‌خوانم با گمان غالب اینکه فوری نماز می‌‌خوانم تا اینکه هرگاه رسیدم استراحت کنم و بخوابم؟

جواب:

علما می‌‌گویند: مادامی که انسان در سفر است می‌‌تواند تا زمانی که به شهرش برسد از رخصت‌‌های سفر استفاده کند هرگاه وقت نماز اولی رسید و او در سفر بود و خواست که دومی را با آن جمع ببندد اشکالی ندارد چون سبب نماز جمع وجود دارد اما در صورتی که می‌‌داند قبل از داخل شدن وقت دوم به شهر می‌‌رسد بهتر است که جمع نبندد زیرا در این حالت نیازی به نماز جمع نیست و اصل جواز نماز جمع مبنی بر مشقت است نه سفر و به همین دلیل پیامبر ﷺ نماز جمع نمی‌‌خواند مگر در صورتی که در حال حرکت بود و برخی اوقات نماز جمع می‌‌خواند در حالی که اتراق کرده بود به همین دلیل در شهر خواندن نماز جمع در صورت نیاز جایز است به دلیل قول ابن عباس Ç که می‌‌گوید: (پیامبر ﷺ در مدینه بدون وجود ترس و باران بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء جمع بستند؛ گفتند: قصدشان از این کار چه بود؟ گفت: خواست که امتش را در سختی نیندازد)[۱] و این دلیل بر این است که اصل در مشروعیت نماز جمع دفع مشقت و سختی است.

بنابراین هرگاه در ترک نمودن نماز جمع مشقت و سختی وجود داشت نماز جمع جایز است و هرگاه در ترک نمودن نماز جمع سختی و مشقت وجود نداشت نماز جمع نخواند و از برخی از امامان می‌‌دانیم که در خواندن نماز جمع در هنگام باران در شهر عجله می‌‌کنند تا جایی که با کمترین بارندگی هر چند که در ترک نمودن نماز جمع مشقت و سختی نباشد جمع می‌‌بندند و این خلاف آن چیزی است که حدیث ابن عباس Ç بر آن دلالت دارد ابن عباس Ç زمانی که سؤال شدند که چه هدفی از این کار -یعنی: جمع نمودن بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء- داشتند در حالی که غیر سفر بودند؟ گفت: خواست که امتش را در سختی نیندازد. و نگفت: خواستند که بیان کنند نماز جمع در هر صورتی جایز است بلکه بیان نمود که قصدش برداشتن سختی از امتش است و این دلالت می‌‌دهد بر اینکه نماز جمع جایز نیست مگر اینکه در ترک نمودن آن سختی باشد.

وجه آن فرموده‌‌ی الله À است: {إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا}[نساء: ۱۰۳](همانا نماز (فریضه‌ای است که) در اوقات معینی بر مؤمنان واجب (و نوشته) شده است) یعنی: وقت آن مشخص است و پیامبر ﷺ اوقات نماز را بیان نموده‌‌اند و هر نمازی در وقت مشخص آن خوانده می‌‌شود نماز صبح وقت آن از طلوع فجر تا طلوع خورشید است، نماز ظهر وقت آن از زوال خورشید تا زمانی که سایه‌‌ی هر چیزی به اندازه‌‌ی خودش شود ادامه دارد، نماز عصر وقت آن پس از پایان وقت نماز ظهر شروع شده و وقت مختار آن تا زمانی است که خورشید زرد شود و در حالت ضرورت تا غروب خورشید ادامه دارد، وقت نماز مغرب از غروب خورشید تا پنهان شدن شفق احمر است و وقت نماز عشاء پس از پایان نماز مغرب تا نصف شب ادامه دارد این‌‌گونه اوقات نماز در سنت مشخص شده است لذا هر کسی قبل از وقت آن، نماز بخواند نمازش باطل است و کسی که بدون عذر بعد از وقت آن نماز بخواند نمازش باطل است به دلیل فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «من عمل عملا لیس علیه أمرنا فهو رد»[۲](کسی که عملی را انجام دهد که دین ما بر آن نیست عملش مردود است) لذا هنگامی که آشکار شد باید هر نماز را در وقتی که در شریعت مشخص شده خواند و خارج ساختن آن از وقتش با جمع نمودن به ما بعدش یا انجام دادن آن قبل از وقتش با ملحق کردن آن به ماقبلش جز با وجود عذر شرعی که نماز جمع را مباح کند جایز نیست و عذر شرعی آ‌‌ن چیزی است که ابن عباس Ç در قولش به آن اشاره‌‌ کردند: (خواستند امتش را به سختی نیندازد) و این برای کسی که بیندیشد آشکار است.

به همین دلیل بردارانم امامان مسجد و دیگران را نصیحت می‌‌کنم که در خواندن نماز جمع بین دو نماز بدون وجود سبب شرعی که نماز جمع را مباح کند عجله نکنند زیرا در راستای باطل شدن نماز و عقوبت از جانب الله À حرکت می‌‌کنند.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل في بعض أسفاري أجمع جمع التقديم أثناء السفر، مع غلبة الظن بأنني أَصِلُ مُبَكَّرًا، حتى أرتاح وأنام إذا وصلت؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: يقول العلماء: ما دام الإنسان في السفر فإن له أن يترخص برخص السفر إلى أن يصل إلى بلده، فإذا دخل عليه وقت الصلاة الأولى وهو في السفر، وأراد أن يجمع الثانية إليها فلا حرج عليه في ذلك؛ لوجود سبب الجمع، لكن الأفضل إذا كان يعلم أنه سيصل إلى البلد قبل دخول وقت الثانية أن لا يجمع؛ لأن الجمع في هذه الحال لا حاجة له، وأَصْلُ جواز الجمع مبني على المشقة لا على السفر، ولهذا كان النبي-عليه الصلاة والسلام- لا يجمع إلا إذا جَدَّ به السير، وربما جمع وهو نازل، ولهذا يجوز الجمع في الحضر إذا دعت الحاجة إليه؛ لقول ابن عباس رضي الله عنهما: «جمع النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- في المدينة من غير خوف ولا مطر»، قالوا: ما أراد إلى ذلك؟ قال: «أراد أن لا يحرج أمته»، وهذا دليل على أن الأصل في مشروعية الجمع هو دفع الحرج والمشقة.

وعلى هذا فمتى وجد الحرج والمشقة في ترك الجمع جاز الجمع، ومتى انتفى الحرج والمشقة في ترك الجمع فإنه لا جمع، وبهذا نعرف ما يفعله بعض الأئمة من التسرع في الجمع وقت المطر في الحضر، حيث يجمعون بأدنى مطر وإن لم يكن فيه مشقة، وإن لم يكن في ترك الجمع حرج، وهذا خلاف ما دل عليه حديث ابن عباس رضي الله عنهما، فإن ابن عباس رضي الله عنهما لما سئل: ما أراد إلى ذلك- أي: في جمعه بين الظهر والعصر، وبين المغرب والعشاء وهو في الحضر؟ قال: «أراد أن لا يحرج أمته»، ولم يقل: أراد أن يُبيّن أن الجمع جائز بكل حال، بل بَيَّن أنه أراد انتفاء الحرج عن الأمة، وهذا يدل على أنه لا يجوز الجمع إلا إذا وجد الحرج في تركه.

ووجه ذلك أن الله سبحانه وتعالى قال: ﴿ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا ﴾ [النساء: ۱۰۳]، أي: محددًا بوقت، وقد بَيَّنَ النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- أوقات الصلوات، كل صلاة في وقتها المحدد، فصلاة الفجر من طلوع الفجر إلى أن تطلع الشمس، وصلاة الظهر من زوال الشمس إلى أن يَصِيرَ ظِلَّ كل شيء مثله، وصلاة العصر من ذلك الوقت إلى أن تَصَفَرَّ الشمس هذا الوقت المختار، وإلى أن تغرب الشمس للضرورة، ووقت المغرب من غروب الشمس إلى أن يغيب الشَّفَقُ الأحمر، و وقت العشاء من ذلك الوقت إلى نصف الليل هكذا جاءت السنة بتحديد الأوقات فمن صلى الصلاة قبل وقتها فصلاته مردودة، ومن صلاها بعد الوقت بلا عذر فصلاته مردودة؛ لقول النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-: «من عمل عملا ليس عليه أمرنا فَهُو رَدُّه»، فإذا تَبَيَّنَ أنه لا بد أن تصلي الصلاة في وقتها المحدود شرعًا، فإنه لا يجوز إخراجها عن وقتها بجمعها إلى ما بعدها، أو فعلها قبل وقتها بضمها إلى ما قبلها، إلا لعذر شرعي يبيح الجمع، والعذر الشرعي هو ما أشار إليه ابن عباس رضي الله عنهما في قوله: «أراد أن لا يحرج أمته»، وهذا واضح لمن تأمله.

لذلك أنصح إخواني أئمة المساجد وغيرهم أن لا يتسرعوا إلى الجمع بين الصلاتين بدون سبب شرعي يبيح ذلك الجمع ، لأنهم يعرضون أنفسهم لفساد الصلاة، وللعقوبة من الله -عز وجل-.