(۲۹۰۴) حکم امامت در صورت شک در طهارت و آثار آن بر صحت نماز مأمومان

(۲۹۰۴) سوال: روزی به عنوان امام نماز جمعه را می‌‌خواندم و در تشهد آخر نماز شک کردم که آیا وضو دارم یا خیر؟ نظر به اینکه من ربع ساعت قبل از رسیدن وقت نماز غسل جمعه زدم ولی اطمینان نداشتم که آیا بعد از آن وضو گرفتنم یا خیر؟ آیا این غسل اکتفا می‌‌کند هر چند که نیت وضو را نکرده‌‌ام یا خیر؟ اگر کفایت نمی‌‌کند چه کاری باید انجام دهم؟ حکم نماز مأمومین پشت سر من چیست؟

جواب:

قبل از جواب به این سؤال دوست دارم در باب بی وضویی و… قاعده‌‌ی سودمندی را بیان کنم و آن قاعده این است: “أن الاصل بقاء ما کان علی ما کان”(اصل بر این است که هر چه بوده بر حالت اولیه‌‌ی خود باقی می‌‌ماند) و این اصل مبنی بر آن چیزی است که از پیامبر ﷺ در مورد مردی که تصور می‌‌کرد بی وضو شده ثابت شده که فرمود: «لا ینصرف حتی یسمع صوتا أو یجد ریحا»(از نماز خارج نشود تا زمانی که صدا یا بویی را احساس کند) و از جمله‌‌ مثال‌‌های این اصل این است: هنگامی که انسان وضو بگیرد و شک کند که آیا بی وضو شده یا خیر؟ در این صورت بر وضو و طهارتش باقی می‌‌ماند زیرا اصل باقی ماندن طهارت و عدم بی وضویی است.

از جمله‌‌ مثال برای این اصل زمانی است که انسان دچار بی‌‌وضویی شده یا اینکه نیاز به غسل داشته باشد سپس شک داشته باشد آیا برطرف شده یا خیر؟ در این صورت باقی ماندن بی وضویی و عدم طهارت است و بر او واجب است که اگر بی‌‌وضو باشد وضو بگیرد و اگر غسل باشد غسل بزند.

بنابراین در چنین حالتی که سؤال کننده گفت می‌‌گوییم: اگر امام در اثناي نماز در تشهد آخری یا قبل از آن شک کرد که آیا از طهارت دارد یا خیر؟ اصل بر این است که طهارت ندارد در این صورت بر او واجب است از نماز خارج شده و یکی از مأمومین را به عنوان امام قرار داده تا نماز را کامل کند مثلا می‌‌گوید: فلانی جلو بیا و نماز را برای این‌‌ها تمام کن و ادامه‌‌ی نماز را می‌‌خوانند این قول راجح در این مسأله است و بدین وسیله آشکار می‌‌شود که خللی در نماز مأمومین نیست چه امام در اثنای نماز متوجه شد. اگر بعد از نماز به یاد آورد نماز مأمومین در حالی تمام می‌‌شود که اشکالی در آن نیست و اگر آن را در اثنای نماز به یاد آورد مدموم چیزی را انجام نداده که موجب بطلان نماز آن‌‌ها شود زیرا آن‌‌ها آنچه را از متابعت امام بر آن‌‌ها واجب بوده را انجام داده‌‌اند و با امر پنهانی که بدان آگاهی نداشته مؤاخذه نمی‌‌شوند به دلیل فرموده‌‌ی الله À: {لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا }[بقره: ۲۸۶](الله هیچ کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کند) و اینکه ملزم به یک امر پنهانی شویم که به امام بر می‌‌گردد از اموری است که از توان خارج است.

بنابراین می‌‌گوییم: اگر امام در اثنای نماز متوجه شد که وضو ندارد یا در اثنای نماز بی‌‌وضو شده است یکی از مأمومین را معین می‌‌کند برای اینکه جلو بیاید و نماز را برای آن‌‌ها کامل بگرداند و اشکالی ندارد.

بنابراین به سؤال‌‌کننده می‌‌گوییم: اگر چنین چیزی برای تو در نماز جمعه رخ داد یکی از مأمومین را تعیین کن تا اینکه نماز را برای آن‌‌ها کامل کند اما تو خارج شده وضو می‌‌گیری سپس بر می‌‌گردی اگر یک رکعت از نماز یک رکعت از نماز جمعه را با جماعت درک نمودی بعد از آن یک رکعت بخوان تا به عنوان نماز جمعه باشد ولی اگر کم‌‌تر از یک رکعت را درک نمودی به این صورت که بعد از اینکه امام از رکوع در رکعت دوم بالا آمد رسیدی نماز جمعه از تو فوت شده و در این صورت نماز ظهر می‌‌خوانی.

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: كنت ذات يوم أصلي إماما صلاة الجمعة، وفي التشهد الأخير من صلاتي بالناس شككت في وضوئي هل توضأت أم لا؟ علما أنني قبل موعد الصلاة بربع ساعة تقريبًا اغتسلت غسل الجمعة، ولكني لم أتأكد هل توضأت بعده أم لا؟ فهل يكفي ذلك الغسل وإن كنت لم أنو به الطهارة من الحدث الأصغر أم لا يكفي؟ وإن لم يكن كافيًا فماذا عَلَيَّ أن أفعل؟ وما الحكم في صلاة المأمومين خلفي؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: قبل الإجابة على هذا السؤال أحب أن أبين قاعدة نافعة في باب الْحَدَثِ وغيره، وهي: أن الأصل بقاء ما كان على ما كان، وهذا الأصل مبني على ما ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم في الرجل يخيل إليه أنه أحدث، فقال: «لا ينصرف حتى يسمع صونًا أو يَجِد ريحا»، ومن أ أمثلة هذا الأصل: إذا كان الإنسان قد توضأ فشك هل أحدث أم لا؟ فإنه يبقى على وضوئه وطهارته؛ لأن الأصل بقاء الطهارة وعدم الحدث.

ومن هذا الأصل: إذا أحدث الإنسان ثم شك هل رفع حدثه أم لم يرفعه؟ فإن الأصل بقاء الحدث وعدم رفعه، فعليه أن يتوضأ إن كان الحدث أصغر، وأن يغتسل إن كان الحدث أكبر.

وبناء على ذلك نقول في مثل هذه الحال التي ذكرها السائل: لو شك الإمام في أثناء الصلاة في التشهد الأخير أو فيما قبله، هل تطهر من حدثه أم لا؟ فإن الأصل عدم الطهارة، وحينئذ يجب عليه أن ينصرف من صلاته، وأن يعهد إلى أحد المأمومين بإتمام الصلاة بهم إمامًا، فيقول مثلا: تقدم يا فلان أكمل الصلاة بهم، ويَبْنُونُ على ما مضى من صلاتهم. هذا هو القول الراجح في هذه المسألة، وبه يتبين أن صلاة المأمومين ليس فيها خلل، سواء ذكر الإمام في أثناء الصلاة أو بعد تمام صلاته، فإن ذكرها بعد تمام صلاته فقد انتهت صلاة المأمومين على أنها صحيحة ولا فيها إشكال، وإن ذكر في أثناء صلاته فإن المأمومين لم يفعلوا شيئًا يوجب بطلان صلاتهم؛ لأنهم فعلوا ما أمروا به من متابعة هذا الإمام، والأمر الخفي الذي لا يعلمون به ليسوا مؤاخذین به؛ لقوله تعالى: ﴿ لَا يُكَلِّفُ اللهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ﴾ [البقرة: ٢٨٦]، وكوننا نلزمهم بأمر خفي يتعلق بالإمام من الأمور التي لا تدخل تحت الوسع.

وعلى هذا فنقول: إذا تبيَّنَ للإمام في أثناء صلاته أنه ليس على وضوء، أو أحدث في أثناء الصلاة، فإنه يعهد إلى واحد من المأمومين أن يتقدم ويكمل بهم الصلاة، ولا حرج في ذلك.

وعلى هذا فنقول للسائل: إذا حدث منك مثل هذا في صلاة الجمعة فإنك تعهد إلى أحد المأمومين يتقدم يكمل بهم صلاة الجمعة، وأما أنت فتذهب وتتطهر ثم ترجع، فإن أدركت ركعة من الصلاة مع الجماعة في الجمعة فأت بعدها بركعة واحدة لتكون جمعة، وإن أدركت أقل من ركعة، بأن جئت بعد أن رفع الإمام رأسه من الركوع في الركعة الثانية، فقد فاتتك الجمعة، فتصليها ظهرا.