(۲۷۱۸) سوال: آیا دو رکعت تحیه‌‌‌‌ی مسجد واجب است؟ و اگر شخص آن را نخواند بر وی گناه است؟

جواب:

تحیه‌‌ی مسجد هنگامی که انسان وارد مسجد می‌‌شود در حالی که وضو دارد، سنت مؤکده است، از پیامبر ﷺ ثابت است که می‌‌فرماید: «إذا دخل أحدکم المسجد فلا یجلس حتی یصلی رکعتین»[۱](هرگاه یکی از شما وارد مسجد شد، ننشیند تا اینکه دو رکعت بخواند) همچنین در روز جمعه خطبه می‌‌کردند در همین هنگام مردی وارد شد و نشست، رسول الله ﷺ به او فرمود: فلانی! آیا نماز خواندی؟ گفت: خیر! فرمود: بلند شو و دو رکعت سبک بخوان. [۲] و اصل در نهی حرام بودن و اصل در امر واجب بودن است تا اینکه دلیلی وجود داشته باشد که از این حالت خارج سازد؛ به همین دلیل علما M پیرامون حکم تحیه‌‌ی مسجد  که آیا واجب است یا سنت اختلاف نموده‌‌اند؟ اکثر علما می‌‌گویند که واجب نیست و سنت است اما برخی می‌‌گویند که واجب است و شخص با ترک آن گناه‌‌کار می‌‌شود.

و بنابر قول به اینکه سنت است با ترک نمودن آن گناه‌‌کار نمی‌‌شود، زیرا اگر انسان سنت‌‌ها را انجام دهد، پاداش داده می‌‌شود و اگر ترک نمود با ترک آن گناه‌‌ی بر او نیست.

و قول به واجب بودن آن قوی است و قاعده‌‌ی اصل در نهی تحریم و اصل در امر واجب بودن است آن را تقویت می‌‌کند همچنین پیامبر ﷺ خطبه‌‌اش را تا اینکه این شخص را به نماز امر نماید قطع نمود نیز پیامبر ﷺ این شخص را امر نمود که ابتدا به جای گوش دادن به خطبه مشغول نماز شود در حالی که گوش دادن به خطبه واجب است و با هیچ چیزی شخص از واجبی مشغول نمی‌‌شود مگر اینکه آن چیز مثل آن واجب یا مؤکدتر از آن باشد.

به همین دلیل ما برادرانمان را تشویق می‌‌کنیم که هنگامی که با طهارت وارد مسجد شدند قبل از اینکه بنشینند، دو رکعت نماز بخوانند، زیرا پیامبر ﷺ به آن امر نموده‌‌‌‌اند و از اینکه قبل از نماز شخص بنشیند، نهی نموده‌‌اند و فرقی وجود ندارد بین اینکه شخص در وقت نهی وارد مسجد شود یا در غیر وقت نهی وارد مسجد شود، اگر در وقت چاشت یا بعد از ظهر یا بعد از نماز عشا یا بعد از نماز مغرب وارد مسجد شد، قبل از نشستن نماز بخواند همچنین اگر بعد از نماز بعد از نماز صبح یا وسط روز هنگام ایستادن خورشید یا بعد از نماز عصر وارد مسجد شد، تا دو رکعت نخواند، نمی‌‌نشیند. بنابر عموم فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «إذا دخل أحدکم المسجد فلا یجلس حتی یصلی رکعتین»[۳](هرگاه یکی از شما وارد مسجد شد، ننشیند تا اینکه دو رکعت بخواند) و این عموم بدون شک در تعارض است با عموم نهی از نماز در اوقات نهی، اما این عموم محفوظ است ولی احادیث نهی از نماز در اوقات نهی غیر محفوظ است، یعنی: تخصیص وارد آن می‌‌شود و نزد علمای اصول معروف است که عام محفوظ بر عام مخصوص مقدم است؛ زیرا تخصیص عام دلالت می‌‌دهد بر اینکه عموم آن مراد نیست، لذا قصد عمومیت آن در تمام صورت‌‌ها ضعیف می‌‌شود، بر خلاف عام محفوظی که خاص نشده است که دلالت می‌‌دهد بر اینکه عمومیت آن مراد است.

بنابر قول راجح: هر نماز سنتی که دارای سبب باشد در اوقات نهی خوانده می‌‌شود، زیرا هنگامی که در اوقات نهی خوانده شود به سبب معلوم آن مشخص می‌‌شود و قصد تشبه به کفار که در هنگام طلوع و غروب برای خورشید سجده می‌‌کنند، دور می‌‌شود.

امکان دارد کسی بگوید: چرا با قاطعیت نگوییم که خواندن دو رکعت نماز برای کسی که با طهارت وارد مسجد می‌‌شود واجب است؟ می‌‌گوییم: زیرا شبهه‌‌ای وجود دارد که مانع از این قاطعیت می‌‌شود و آن هم این است که پیامبر ﷺ هنگامی که در روز جمعه وارد مسجد می‌‌شدند بالا منبر می‌‌رفتند و دو رکعت را نمی‌‌خواندند و از این جهت گفته می‌‌شود که: تخصیص دهنده است یا اینکه تخصیص دهنده نیست؛ زیرا بالا رفتن منبر به خاطر خطبه‌‌ای است که مقدمه‌‌ی نماز جمعه است، لذا از تابع محسوب می‌‌شود و مستقل نیست.

به هر حال: نظر من این است که قول به واجب بودن بسیار بسیار قوی است، اما جسارت نمی‌‌کنم بر قول به گناه‌‌کار شدن کسی که دو رکعت نمی‌‌خواند و بدان هر کسی که وارد مسجد الحرام به قصد طواف شد او را از خواندن دو رکعت بی نیاز می‌‌کند، زیرا پیامبر ﷺ هنگامی که برای عمره‌‌اش -همچنین حجش در طواف افاضه- وارد مسجد الحرام شد، از ایشان نقل نشده که دو رکعت خوانده باشند ولی این بر اطلاقش نیست، زیرا تحیه‌‌ی مسجد الحرام برای کسی که به قصد طواف وارد می‌‌شود، طواف است، اما کسی که برای نماز یا تلاوت قرآن یا گوش دادن به ذکر یا شبیه این‌‌ها وارد می‌‌شود، مسجد الحرام مانند دیگر مساجد تحیه‌‌اش دو رکعت نماز است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] تخریج آن گذشت.