(۲۶۷۴) سوال: آیا سجده‌‌ی تلاوت فقط با اشاره‌‌ی سر کافی است به خصوص زمانی که در میان جمعی از مردم باشی یا اینکه در دفتر یا… قرآن می‌‌خوانم؟ و آیا در سجده‌_‌‌‌ی تلاوت تکبیر و سلام وجود دارد؟

جواب:

سجده‌‌ی تلاوت برای کسی که آیه‌‌ی سجده را  می‌‌خواند، سنت مؤکده است و عمر بن خطاب J در روز جمعه بر روی منبر آیه‌‌ی سجده‌‌ی سوره‌‌ی نحل را خواند و از منبر پایین آمد و سجده کرد همچنین در جمعه‌‌ی بعدی آن را خواند و پایین نیامد و سجده نکرد و گفت: «إن الله لم یفرض علینا السجود إلا أن نشاء»[۱](الله À سجده را بر ما فرض نکرده مگر اینکه خود بخواهیم) و این اثر از عمر بن خطاب J در جمع صحابه دلالت می‌‌دهد بر اینکه سجده‌‌ی تلاوت واجب نبوده بلکه سنت مؤکده است، لذا انسان بر روی زمین بر اعضای هفت‌‌گانه سجده می‌‌کند، بنابر عموم فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «أمرنا أن نسجد علی سبعة أعظم: الجبهة –و أشار بیده إلی أنفه-، و الکفین، و الرکبتین، و أطراف القدمین»[۲](امر شده‌‌ایم که بر هفت استخوان سجده نماییم: پیشانی -و با دستش به بینی‌‌اش اشاره نمود-، دو کف دست، دو زانو و انگشتان پا) و سجده جز با این‌‌ها کامل نمی‌‌گردد مگر اینکه شخص ناتوان باشد که در این صورت اشاره می‌‌کند یا اینکه مسافر باشد و آن را در حال سواری بخواند که در این صورت نیز اشاره می‌‌کند، اما اگر مقیم باشد و مسافر نباشد؛ سجده‌‌ی او درست نمی‌‌شود مگر اینکه بر روی زمین بر اعضای هفت‌‌گانه‌‌ای که پیامبر ﷺ آن را بیان نموده سجده کند.

و این سجده نیاز به سلام ندارد، بلکه دارای یک تکبیر فقط هنگام رفتن به سجده است و هنگامی که از سجده بالا آمد، تکبیر نمی‌‌گوید و سلام ندارد، مگر اینکه آیه‌‌ی سجده را در حال نماز بخواند که در این صورت واجب است که هنگام سجده و بالا آمدن از آن تکبیر بگوید.

و برخی از مردم گمان نموده که هنگام بالا آمدن از سجده‌‌ی تلاوت حتی در نماز نیازی به تکبیر نیست، اما این گمان درست نیست، بلکه اگر سجده‌‌ی تلاوت در نماز باشد، حکم سجده‌‌ی نماز را می‌‌گیرد، یعنی: هنگام رفتن به سجده و هنگام بالا آمدن از آن تکبیر می‌‌گوید و لیل آن این است که همه‌‌ی کسانی که نماز پیامبر ﷺ را توصیف نموده در مورد تکبیرش گفته‌‌اند: هنگام پایین رفتن و بالا آمدن تکبیر می‌‌گفتند. [۳] و معلوم است که پیامبر ﷺ در نماز آیه‌‌ی سجده را می‌‌خوانده و سجده می‌‌نمودند، همان‌‌طور که در حدیث صحیح از ابوهریره J ثابت شده که می‌‌گوید: «أن النبی ﷺ قرأ فی صلاة العشاء سورة الإنشقاق و سجد فیها»[۴](پیامبر ﷺ در نماز عشا سوره‌‌ی انشقاق را خواندند و در آن سجده نمودند).

بنابراین می‌‌گوییم: هرگاه آیه‌‌ی سجده را خواندی و در نماز بودی باید هنگام رفتن به سجده و بالا آمدن از آن تکبیر بگویی، اما در غیر نماز هنگام سجده تکبیر می‌‌گویی ولی هنگام بالا آمدن تکبیر نمی‌‌گویی.

و در این سجده می‌‌گویی: «سبحان ربی الأعلی»[۵]؛ بنابر عموم فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ هنگام که فرموده‌‌ی الله À: {سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى }[اعلی: ۱](نام پروردگار بلند مرتبه‌ات را به پاکی یاد کن)، نازل شد، لذا می‌‌گویی: «سبحان ربی الأعلی و بحمده، سبحانک اللهم ربنا و بحمدک، الله اغفرلی»(پاک است پروردگار بلند مرتبه‌‌ات، بارالها! پاک هستی و تو را حمد و ستایش می‌‌کنم، بارالها! مرا بیامرز) و دعایی معروف را می‌‌خوانی: «سبحانک اللهم ربنا و بحمدک، اللهم اغفر لی، اللهم لک سجدت، و بک آمنت، و علیک توکلت، سجد وجهی لله الذی خلقه و صوّره، و شق سمعه و بصره، فتبارک الله أحسن الخالقین، اللهم اکتب لی بها أجرا، و حطّ عنی بها وزرا، واجعلها لی عندک ذخرا، و تقبلها منی کما تقبلتها من عبدک داود»[۶](بارالها! برای تو سجده کردم، به تو ایمان آوردم و بر تو توکل نمودم؛ چهره‌‌ام برای آن ذاتی که آن را آفریده و صورت بخشید و عضو شنوایی و بینایی در آن قرار داد، سجده نمود، با برکت است الهی که بهترین آفریدگار است، بارالها برایم به سبب آن پاداش بنویس و از گناهم کم کن و آن را نزد خود ذخیره‌‌ای قرار ده و از من همان‌‌طور که از بنده‌‌ات داود قبول نمود، قبول کن).

و اگر این دعا را نمی‌‌دانی هر دعایی را می‌‌خواهی بکن.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] تخریج آن گذشت.

[۵] تخریج آن گذشت.

[۶] تخریج آن گذشت.