(۱۵۷۸) حکم تیمم به‌ جای غسل جنابت در حالت بیماری

(۱۵۷۸) سوال: اگر مردی دچار جنابت شد و غسل کردن بر وی واجب گشت اما وی بیماری داشت که به خاطر آن نمی‌توانست از آب استفاده کند، آیا تیمم در این حالت، جایگزین غسل می‌شود حتی اگر چند روز بعد بهبود ‌یابد؟ آیا تيمم برای رفع جنابت، فرد را از وضو گرفتن برای نماز فرض که با غسل جنابت همزمان شده، بی‌نیاز می‌کند؟

جواب:

هرگاه مرد یا زنی دچار جنابت شود و به خاطر بیماری نتواند از آب استفاده کند، در این حالت تيمم می‌کند؛ زیرا الله B می‌فرماید: {وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ} [المائدة: ۶] : (اگر جنب بودید، غسل کنید. اگر در حالت بیماری یا در سفر بودید یا قضای حاجت کردید یا با زنان همبستری کردید و سپس آب نیافتید، با خاک پاک تیمم کرده و صورت و دست‌هایتان را با آن مسح کنید).

هرگاه شخص برای رفع جنابت تيمم نمود، بار دیگر برای رفع این جنابت تیمم نمی‌کند مگر این که جنابت دیگری برایش رخ دهد اما هرگاه وضویش باطل شد، تیمم انجام می‌دهد و این تیمم، بی‌وضویی را رفع کرده و برای شخص تیمم کننده، طهارت است؛ به دلیل فرموده‌ی الله B هنگامی تيمم و قبل از آن، وضو و غسل را یاد کرد، فرمود: {مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ} [المائدة: ۶] : (الله نمی‌خواهد شما را به مشقت و سختی دچار کند بلکه می‌خواهد شما را پاک نماید و نعمت خویش را بر شما کامل کند تا شکرگزار باشید).

از رسول الله ﷺ نیز ثابت است که فرمود: «جُعِلَت ليَ الأرضُ مَسجِدًا وَطَهُورًا»[۱] : (زمین برای من، جایگاهی برای سجده و نماز خواندن و پاک کننده قرار داده شده است). طَهور چیزی است که انسان خود را با آن پاک می‌نماید و این دلالت می‌دهد که تيمم، پاک کننده است اما پاک کننده بودنش زمانی اعتبار دارد که مانعی برای استفاده از آب وجود داشته باشد و هرگاه این مانع از بین برود، چنان که مثلا بیمار بهبود یابد یا آب پیدا شود، واجب است که اگر تیممش به جای غسل جنابت بوده است، غسل کند و اگر تیممش به جای وضو بوده باشد، وضو بگیرد.

حدیث طولانی ابو سعيد Ð که امام بخاری Ë روایت نموده است نیز بر همین مسئله دلالت دارد؛ در این حدیث آمده است که رسول الله ﷺ مردی را دید که دور ایستاده و با جماعت نماز نخوانده است لذا پرسید و فرمود: (ای فلانی! چه چیزی تو را از ادای نماز با مردم باز داشته است؟) وی پاسخ داد: ‌ای رسول الله! جنب شده‌ام و آبی برای غسل نیافتم. ایشان ﷺ فرمود: «عليك بالصعيد، فإنه يكفيك» : (تیمم کن که برایت کافی است). سپس آبی نزد رسول الله ﷺ آوردند و مردم از آن نوشیدند و سیراب شدند اما مقداری آب باقی ماند. ایشان این آب باقی مانده را به آن مرد داد و فرمود: «خُذ هذا أَفرِغهُ على نَفسِكَ»[۲] : (این آب را بگیر و بر خود بریز). این حدیث دلیلی بر این است که تیمم، پاک‌ کننده است و در صورت نبود آب، کفایت می‌کند اما وقتی آب باشد، باید از آن استفاده شود و به همین خاطر است که رسول الله ﷺ بدون این که آن مرد دچار جنابت جدیدی شود، به وی دستور داد که آن آب را بر خود بریزد. آن‌چه بیان کردیم، دیدگاه راجح و برگزیده از اقوال اهل علم است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إذا أصابت الرجل جنابة، وأوجبت عليه الغسل، وهو في الوقت نفسه مريض بمرض يمنعه من الغسل بالماء، فهل التيمم يغني عن الغُسل بالماء، حتى ولو زال المانع بعد أيام؟ وهل التيمم لرفع الجنابة يغني عن الوضوء للفريضة إذا دخل وقتها في وقت أداء رفع الجنابة؟

فأجاب رحمه الله تعالى: إذا أصابت الرجل جنابة أو المرأة، وكان مريضًا لا يتمكن من استعمال الماء، فإنه في هذه الحال يتيمم؛ لقول الله -تبارك وتعالى-: ﴿ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ ﴾ [المائدة: ٦].

وإذا تيمم عن هذه الجنابة فإنه لا يعيد التيمم عنها مرة أخرى، إلا بجنابة تحدث له أخرى، ولكنه يتيمم عن الوضوء كلما انتقض وضوءه، والتيمم رافع للحدث مطهر للمتيمم؛ لقول الله تعالى حين ذكر التيمم وقبله الضوء والغسل، قال الله سبحانه وتعالى-: ﴿ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴾ [المائدة: ٦] .

وثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: «جُعِلَتْ لِي الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا»، والطهور ما يتطهر به الإنسان، وهذا يدل على أن التيمم مطهر، لكن طهارته مقيدة بزوال المانع من استعمال الماء، فإذا زال المانع من استعمال الماء، فبرأ المريض، أو وجد الماء من كان عادمًا ،له فإنه يجب عليه أن يغتسل إذا كان تيممه عن جنابة، وأن يتوضأ إذا كان تيممه عن حدث أصغر. ويدل لذلك ما رواه البخاري من حديث أبي سعيد الطويل، وفيه: أن النبي صلى الله عليه وسلم رأى رجلا معتزلا لم يُصلِّ في القوم، فسأله: «مَا مَنَعَكَ يَا فُلَانُ أَنْ تُصَلِّيَ مَعَ القَوْمِ؟» فقال: يا رسول الله أصابتني جنابة، ولا ماء. فقال: «عَلَيْكَ بِالصَّعِيدِ، فَإِنَّهُ يَكْفِيكَ». ثم جيء بالماء إلى النبي صلى الله عليه وسلم واستقى الناس منه وارتووا، وبقي منه بقية فأعطى هذا الرجل هذه البقية، وقال له: «خُذْ هَذَا أَفْرِغْهُ عَلَى نَفْسِكَ».

وهذا دليل على أن التيمم مُطهّر وكافٍ عن الماء، لكن إذا وجد الماء فإنه يجب استعماله، ولهذا أمره النبي – عليه الصلاة والسلام- أن يُفرغه على نفسه، بدون أن يحدث له جنابة جديدة، وهذا القول الذي قررناه هو القول الراجح من أقوال أهل العلم.