(۱۱۶۳) سوال: صحت این حدیث تا چه اندازه است و معنایش چیست: «کسی که شامگاه و صبحگاه بگوید: اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِي وَأَنَا عَبْدُكَ، وَأَنَا عَلَى عَهْدِكَ وَوَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ لَكَ بِنِعْمَتِكَ عليَّ وَأَبُوءُ لَكَ بِذَنْبِي فَاغْفِرْ لِي، فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، اگر در آن شب یا روز بمیرد، وارد بهشت می‌شود»[۱]؟
جواب:
این حدیث صحیح می‌باشد و شایسته است که شخص این ذکر را هر صبح و شام بگوید. در جمله‌ی: «اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ»، «ای الله، تو پروردگار منی، هیچ معبود – به حقی – جز تو نیست»، اقرار به ربوبیت و الوهیت است. اقرار به ربوبیت آنجاست که می‌گوید: «اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي» و اقرار به الوهیت آنجاست که می‌گوید: «لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ».
در این جمله: «خَلَقْتَنِي وَأَنَا عَبْدُكَ»، اعتراف کامل به این است که فضل در به وجود آمدن بنده، تنها از آن الله است. چون الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ او را خلقت نموده و از عدم به وجود آورده است. در گفتن جمله‌ی «وَأَنَا عَبْدُكَ» ذلّ کامل در برابر اللهB وجود دارد. بر بنده واجب است که برای سید و سرور خود ذلت کند و از او اطاعت نماید و از دستوراتش سرپیچی نکند.
«وَأَنَا عَلَى عَهْدِكَ وَوَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ»: یعنی: من بر عهدی که با تو برای انجام طاعت بستم، پایبندم و وعده‌ای که دادی را تصدیق می‌کنم. چون الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ وعده داده که هر کسی به عهدی که با الله بسته، وفا نماید، الله نیز به عهدش وفا نماید. فرمود: «مَا اسْتَطَعْتُ»، یعنی: به اندازه‌ی استطاعتم. در این جمله بنده اعتراف می‌کند که در طاعت الله، توان و وسع خود را به کار گیرد.
«أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ»، یعنی: پناه می‌برم به تو از شر آنچه انجام داده‌ام. چون انسان کار بدی می‌کند که نتیجه و عاقبت بدی دارد. به همین خاطر می‌گوید: «أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ».
«أَبُوءُ لَكَ بِنِعْمَتِكَ عليَّ»: یعنی: به نعمت و فضل تو بر خودم در امور دین و دنیا اعتراف می‌کنم.
«وَأَبُوءُ بِذَنْبِي»: یعنی به گناهم اعتراف دارم. اعتراف به گناه برای اللهB یکی از اسباب مغفرت است.
«وَأَبُوءُ لَكَ بِذَنْبِي فَاغْفِرْ لِي»: و به گناهم اعتراف دارم، پس مرا بیامرز، آمرزیدنی از جانت خودت و بر من رحم فرما که تو غفور و رحیمی.
***
[۱] صحیح بخاری: کتاب الدعوات، باب ما یقول إذا أصبح، حدیث شماره (۶۳۲۳). سنن ترمذی: کتاب أبواب الدعوات عن رسول اللهﷺ، باب منه، حدیث شماره (۳۳۹۳). از شدّاد بن أوس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «سَيِّدُ الِاسْتِغْفَارِ: اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِي وَأَنَا عَبْدُكَ، وَأَنَا عَلَى عَهْدِكَ وَوَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَبُوءُ لَكَ بِنِعْمَتِكَ وَأَبُوءُ لَكَ بِذَنْبِي، فَاغْفِرْ لِي، فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، إِذَا قَالَ حِينَ يُمْسِي فَمَاتَ دَخَلَ الْجَنَّةَ، أَوْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَإِذَا قَالَ حِينَ يُصْبِحُ فَمَاتَ مِنْ يَوْمِهِ مِثْلَهُ».
