(۱۱۳۸) سوال: معنای فرموده‌ی پیامبرﷺ که فرمود: «می‌بینم که خوابتان با یکدیگر متفق است» و این حدیث که فرمودند: «بهترین رویا در خواب، رویای صالحه است»،[۱] چیست؟
جواب:
نمی‌دانم منظور سائل از این سوال چیست. آیا منظورش این است که احکام شرعی به وسیله‌ی خواب دیدن، اثبات می‌شوند یا خیر؟ اگر منظورش این است که باید بگویم رویای صالحه چنان که رسول اللهﷺ فرموده‌اند، یک جزء از چهل و شش جزء نبوت است.[۲] اما اینکه آیا احکام شرعی به وسیله‌ی خواب ثابت می‌شوند؟ در جواب باید گفت اگر شرع آن را بپذیرد – که البته این هم فقط در زمان حیات رسول اللهﷺ امکان پذیر بوده – حکم شرعی با آن ثابت می‌گردد. اما حتما باید شارع آن را تایید کند. مثل اذان که عبدالله بن زیدJ آن را در خواب دید و رسول اللهﷺ آن را تایید کرد. نیز مثل همین حدیثی که سائل به آن اشاره کرد که رسول اللهﷺ فرمودند: «می‌بینم که خواب همگیتان بر هفت شب آخر اتفاق دارد. پس کسی که به دنبال آن است، آن را در هفت شب آخر بجوید».[۳]
علما گفته‌اند: گاهی احکام فقهی به وسیله‌ی خواب اثبات می‌شوند. این در صورتی است که قرائنی بر آن دلالت داشته باشند. اما به هیچ وجه با دیدن خواب، احکام شرع تغییر پیدا نمی‌کند. بلکه بر حسب مقتضای شریعت به حکم آن خواب عمل می‌شود. آنها برای این قول مثالی هم می‌آورند. مثال این است که شخصی، ثابت بن قیس بن شماس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ را که در جنگ یمامه به شهادت رسیده بود، در خواب دید. او به چیزهایی که پس از شهادتش اتفاق افتاده بود اشاره کرد و سپس وصیتی نمود. وقتی این خبر به ابوبکر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ رسید، وصیتش را اجرا کرد. چون چیزهایی را ذکر کرده بود که بالفعل ثابت شده بودند و اینها قرینه‌ای بود که درستی آن خواب را نشان می‌دادند. به همین خاطر نیز ابوبکر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ وصیت او را پس از مرگش اجرا نمود.
مهم اینکه احکام شرعی هیچگاه با خواب به ثبوت نمی‌رسند مگر در صورتی که شرع آن را تایید نماید و این نیز فقط در زمان رسول اللهﷺ امکان پذیر بوده است. اما پس از ایشان، هیچ خوابی قابلیت تغییر حکم شرعی را ندارد.
***
[۱] شاید منظور سائل حدیثی است که در صحیح مسلم در کتاب الصلاة، باب النهی عن قراءة القرآن فی الرکوع و السجود، حدیث شماره (۴۷۹) آمده است. لفظ حدیث چنین است: «أیها الناس لم یبق من مبشرات النبوة إلا الرؤیة الصالحة یراها المسلم أو تری له»: «ای مردم، از مبشرات نبوت چیزی جز خواب خوب دیدن باقی نمانده: مسلمان خواب می‌بیند یا برایش خواب می‌بینند».
[۲] صحیح بخاری: کتاب التعبیر، باب الرؤیا الصالحة جزء من ستة و أربعین جزءا من النبوة، حدیث شماره (۶۵۸۸)، و صحیح مسلم: کتاب الرؤیا، حدیث شماره (۲۲۶۳). لفظ حدیث چنین است: «الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ جُزْءٌ مِنْ سِتَّةٍ وَأَرْبَعِينَ جُزْءًا مِنَ النُّبُوَّةِ».
[۳] صحیح بخاری: کتاب التهجد، باب فضل من تعارّ من اللیل فصلی، حدیث شماره (۱۱۰۵). صحیح مسلم: کتاب الصیام، باب فضل لیلة القدر و الحثّ علی طلبها و بیان محلّها و أرجی أوقات طلبها، حدیث شماره (۱۱۶۵). از عبدالله بن عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا با این لفظ: «أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ، فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيهَا فَلْيَتَحَرَّهَا في السبع الأواخر»
