(۱۱۲۵) سوال: از عایشه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهَا از رسول اللهﷺ روایت است که فرمود: «بعد از فتح مکه، هجرتی نیست. اما جهاد و نیت جهاد به حال خود باقی است و هرگاه به جهاد دعوت شدید، به سوی آن بشتابید».[۱] لطفا حدیث را به صورت مختصر شرح دهید.
جواب:
این سخن را پیامبرﷺ بعد از فتح مکه بر زبان آوردند. مکه تا قبل از آن، بلد مشرکین بود که مسلمانان از آن به مدینه، به سوی الله و رسول مهاجرت می‌کردند. اما وقتی مکه فتح شد، دیگر هجرت کردن از آن مشروع نبود. چون تبدیل به دار اسلام شده بود و به همین خاطر، هجرت از آنجا به دیگر شهرها، از مسلمانان ساقط شد.
اما هجرت از سرزمین شر ک به سرزمین مسلمین تا روز قیامت باقی است و نفی هجرت در این حدیث، فقط هجرت از مکه است. پس از آن فرمود: «اما جهاد و نیت جهاد باقیست»؛ به این معنی که آنچه بعد از فتح مکه برای اهل مکه هنوز باقیست، در صورتی که توانش را داشته باشند، جهاد است و اگر توانش را نداشته باشند، نیتش را باید داشته باشند. نیز می‌شود در مورد این قسمت از حدیث: «اما جهاد و نیت جهاد باقیست»، گفت: یعنی جهاد فی سبیل الله و نیت خالص؛ بدین گونه که نیت انسان از جهاد این باشد که دین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بالاتر از هر چیز دیگری باشد.
قسمت آخر حدیث که فرمود: «و هر گاه به جهاد دعوت شدید، به سوی آن بشتابید»، یعنی: وقتی ولیّ امر شما را برای جهاد فی سبیل الله فرا خواند، بر شما واجب است که به سوی جهاد حرکت کنید.
زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَرَضِيتُمْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ * إِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ} [توبه: ۳۹-۳۸]: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شما را چه شده که وقتی به شما گفته شود در را الله خروج کنید، کندی به خرج می‌دهید؟ آیا به زندگی دنیا در مقابل زندگی آخرت راضی شده‌اید؟ بدانید که متاع زندگانی دنیا در مقابل آخرت اندک است. اگر خروج نکنید، شما را عذابی دردناک می‌دهد و قومی دیگر را جایگزین شما خواهد کرد و هیچ ضرری به او نمی‌رسانید و الله بر هر چیزی تواناست).
***
[۱] صحیح بخاری: کتاب الإحصار و جزاء الصید، باب لا یحل القتال بمکة، حدیث شماره (۱۷۳۷). صحیح مسلم: کتاب الحج، باب تحریم مکة و صیدها و خلاها و شجرها و لقطتها إلا لمنشد علی الدوام، حدیث شماره (۱۳۵۳). روایت از ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا است نه از ام المومنین عایشه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهَا. روایت با این لفظ است: «لَا هِجْرَةَ، وَلَكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ».
