(۱۰۶۰) سوال: از عمر بن خطاب (۱۰۶۰) روایت است که پیامبرﷺ فرمودند: «اعمال بستگی به نیت دارد. پاداش هر کسی برابر با آن چیزی است که نیت می‌کند. پس کسی که به خاطر پروردگار و رسولش هجرت می‌کند، هجرتش برای آنهاست. اما کسی که هجرتش به خاطر کسب دنیا و یا به خاطر زنی باشد که بخواهد با او او ازدواج کند، پس هجرتش به سوی چیزی است که هجرت کرده».[۱] حال، من برای کار به عربستان هجرت کرده‌ام و الان به مدت یک سال است که در اینجا هستم. آیا درست است به حج بروم؟ یا اینکه جزو کسانی هستم که این حدیث بر آنها منطبق است؟ اگر خیر، پس معنای حدیث چیست؟

جواب:

منظور این قسمت از حدیث که رسول اللهﷺ فرمود: «کسی که به خاطر پروردگار و رسولش هجرت می‌کند، هجرتش برای آنهاست. اما کسی که هجرتش به خاطر دنیا است که به او برسد یا به خاطر زنی است که بخواهد با او او ازدواج کند، پس هجرتش به سوی چیزی که هجرت کرده»، این است که مهاجر مسلمان، یعنی مسلمانی که از سرزمین کفر به سرزمین اسلامی می‌رود. چنین شخصی از دو حالت خارج نیست: یا قصدش از هجرت، اقامه‌ی شعایر دین بر وجهی است که الله و رسولش را راضی می‌کند.

چنین شخصی مهاجر به سوی الله و رسول است و پاداشش آن چیزی است که نیت کرده است. یا اینکه هجرتش به خاطر امور دنیوی بوده است. مثلا خواسته با زنی ازدواج کند، یا به خاطر خانه‌ای که در آن زندگی کند، یا به خاطر دستیابی به مال و امثال اینها هجرت کرده است. این شخص نیز هجرتش به خاطر چیزهایی است که برایشان هجرت کرده است.

اما تو: تو هجرت شرعی که مقصود این حدیث است را انجام نداده‌ای؛ زیرا از یک سرزمین اسلامی به سرزمین اسلامی دیگر آمده‌اى. نهایت چیزی که بشود گفت این است که تو به خاطر طلب رزق و روزی سفر کرده‌ای. سفر برای کسب روزی، هجرت نامیده نمی‌شود. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ} [مزمل: ۲۰]: (پروردگار می‌داند که کسانی از شما بیمار می‌شوند و گروهی دیگر برای جستجوی روزی و به دست آوردن نعمت الله در زمین مسافرت می‌کنند و دسته‌ی دیگر در راه پروردگار می‌جنگند).

تو از گروه دوم هستی که در این آیه ذکرشان به میان آمده است. یعنی کسانی که برای به دست آوردن روزی و نعمت پروردگار در زمین حرکت می‌کنی. پس بر این اساس، در چیزی که به دست آورده‌ای، سرزنشی بر تو نیست و جایز است که حج بروی و صدقه بدهی و مسجد بسازی و کتاب‌های مفیدی که به مسلمانان نفع می‌رساند را خریداری کنی.

***

[۱] صحیح بخاری: کتاب بدء الوحی، باب کیف کان بدء الوحی إلی رسول اللهﷺ، حدیث شماره: (۱). صحیح مسلم: کتاب الإمارة، بوب قوله ﷺ إنما الأعمال بالنیات و أنه یدخل فیه الغزو و غیره من الأعمال. حدیث شماره: (۱۹۰۷). از امیر المومنین عمر بن خطاب رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إنَّما الأعمالُ بالنِّيَّاتِ وإنَّما لِكلِّ امرئٍ ما نوى فمن كانت هجرتُهُ إلى اللَّهِ ورسولِهِ فَهجرتُهُ إلى اللَّهِ ورسولِهِ ومن كانت هجرتُهُ إلى دنيا يصيبُها أو امرأةٍ ينْكحُها فَهجرتُهُ إلى ما هاجرَ إليْهِ»