(۶۸۵) سوال: کتابی از ابو لیث سمرقندی در مورد عقوبت کسانی که مرتکب گناهان کبیره می‌شوند را مطالعه کردم. چهار صفحه‌ی آخر کتاب را خواندم که در وصف اهل بهشت و هولناکی روز قیامت بود و باعث شد به شدت از چیزی که خواندم، گریه کنم. نمی‌توانم آنچه را که خواندم شرح دهم، چون طولانی است. نظر شما در مورد این کتاب چیست؟ آیا چیزهایی که در آن آمده، صحیح هستند؟
جواب:
مطالب زیادی در این کتاب هستند که صحت ندارند. به همین خاطر به کسی توصیه نمی‌کنم که این کتاب را بخواند مگر کسی که توان تشخیص بین صحیح و ضعیف و سالم از ناسالم را دارد. در چنین حالتی خوب است که وقتی این کتاب را مطالعه می‌کند، هر جا مطلب ضعیف و نادرستی را دید، در حاشیه‌ی کتاب یادداشت کند و بنویسد که این مطلب درست نیست یا ضعیف است تا کسان دیگری که کتاب را می‌خوانند، مواظب باشند. مثل همین سخن را در مورد هر کتاب دیگری که صحیح و ضعیف را در خود جمع نموده، می‌گوییم: به کسی توصیه نمی‌کنیم آن را مطالعه کند مگر کسی که توان تشخیص بین صحیح و ضعیف را دارد. در این صورت اشکالی ندارد آن کتاب را مطالعه نماید؛ ولی بهتر است زیر مطالب ضعیف و نادرست، یادداشت کند تا مردم فریب آن را نخورند.
گر چه با این حرفم نمی‌خواهم مانع کتاب خواندن کسی شوم، اما توصیه‌ای که به مسلمانان دارم این است که کتاب‌های معتمد و صحیح موجود، ما را از خواندن کتاب‌هایی که احادیث ضعیف را در خود گرد آورده‌اند بی نیاز می‌کنند.
ذکر این نکته هم خوب است که بدانیم خیلی از کتاب‌های موعظه، خیلی اوقات احادیث ضعیف را ذکر می‌کنند و دلیلشان برای این کار، استناد به قول برخی از علماست که اشکالی ندارد در باب فضائل یا نهی از رذائل، به روایات ضعیف استناد نمود؛ چون اگر روایت در باب فضایل باشد، به انسان رغبت بیشتری برای انجام خیر می‌دهد و اگر در مورد ادای واجبی باشد، ترس او از شر را بیشتر می‌کند.
البته آن عده از اهل علم که روایت احادیث ضعیف را بی اشکال می‌دانند، شروطی هم برای آن ذکر کرده‌اند. این شروط عبارتند از:
۱ – ضعف روایت شدید نباشد.
۲ – شخص معتقد نباشد که پیامبرﷺ آن را فرموده است.
۳ – اصل ثابتی در شرع داشته باشد.
به عنوان مثال: اگر حدیث ضعیفی در مورد ایجاد خوف از گناه زنا باشد، نزد علما اشکالی ندارد که این حدیث ذکر شود؛ به شرطی که معتقد نباشد پیامبرﷺ آن را گفته است. نیز به این خاطر که حرمت زنا در قرآن و سنت رسول اللهﷺ ثابت است و با ذکر این روایت ضعیف، نفرت انسان از این گناه بیشتر می‌شود و نفرت از زنا در شرع، مطلوب است. دیگر اینکه اگر چنین جزایی برای شخص زانی اثبات شود، در این صورت او این گناه را از روی آگاهی انجام داده و اگر ثابت نشود، چیزی جز ازدیاد نفرت از این عمل حرام ایجاد نمی‌کند که این هم ضرری به او نمی‌رساند.
همچنین اگر حدیث ضعیفی در ترغیب به نماز جماعت بیاید، اشکالی ندارد؛ چون ثواب نماز جماعت در سنت صحیح رسول اللهﷺ ثابت شده و دستور به نماز جماعت نیز در قرآن ثابت است. والله الموفق.
***
