(۴۴۳) سوال: شیخ بزرگوار! لطفا چند مثال‌ از بدعت‌هایی که در زندگی ما رخ می‌دهد اما توقع بدعت بودن آن را نداریم، ذکر کنید؟ همچنین توضیح دهید که بدعت چیست و زیان‌های آن برای امت اسلام چیست؟

جواب:

در واقع پاسخ به این سؤال، به طور مفصل امکان پذیر نیست زیرا انسان از همه چیز آگاه نیست اما قاعده‌ای را برایتان ذکر می‌کنم: هر کس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را با اعتقادی قلبی، سخنی که با زبان گفته می‌شود یا عملی که با بدن انجام می‌شود عبادت کند و آن را شریعت بداند، به او می‌گوییم: دچار بدعت شده‌ای و مبتدع هستی تا زمانی که دلیل شرعی بر مشروع بودن آن ارائه دهی.
ای سؤال کننده! این قاعده را همواره همراه خودت داشته باش: هر کس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را با اعتقادی قلبی، سخنی که با زبان گفته می‌شود یا عملی که با بدن انجام می‌شود عبادت کند و آن را شریعت بداند، به او می‌گوییم: دچار بدعت شده‌ای و مبتدع هستی تا زمانی که دلیلی از کتاب الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ، سنت رسول الله ﷺ، اقوال صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم یا اجماع امت بر مشروع بودن آن ارائه دهی؛ زیرا اصل در دین، شرع است. همچنین اصل در عبادات بر ممنوع بودن است تا این که با دلیل، ثابت شود که مشروع است.
بدین خاطر است که امام و الگوی ما رسول الله ﷺ قاعده‌ای به ما داد و‌ فرمود: «فَعَلَيكُم بِسُنَّتِي وَسُنَةِ الخُلَفَاءِ المَهدیّین الرَّاشِدِينَ، تَمَسَّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيهَا بِالنَّواجِذِ، وَإيَّاكُم وَمُحدَثَاتِ الأمُورِ، فَإنَّ كُلَّ مُحدَثَةٍ بِدعَةٌ، وَكُلُّ بِدعَةٍ ضَلاَلَةٌ»: (بر شما واجب است که به سنت و روش من و خلفای راشدین هدایت‌یافته‎‌ پایبند باشد و آن را با دندان‌های آسیاب بگیرید و نگه ‌دارید. از نوآوری‌ها دوری کنید زیرا هر نوآوری، بدعت است و هر بدعتی، گمراهی است) قاعده‌ی دیگری را نیز به ما داد و فرمود: «مَن عَمِلَ عَمَلاً لَيسَ عَلَيهِ أمرُنَا فَهُوَ رَدٌّ»: (هر کس عملی انجام دهد که دستور ما بر آن نیست، آن عمل، مردود است) یعنی آن عمل مردود است و به خود آن فرد باز می‌گردد زیرا بدعت است.
اگر شخصی بگوید: هر کس در شبانه‌روز هزار مرتبه بر پیامبر ﷺ صلوات بفرستد، فلان پاداش برایش نوشته می‌شود، یا هر کس هزار مرتبه {قُل هُوَ اللهُ أَحَدٌ} را بخواند، فلان مقدار پاداش برایش ثبت می‌شود؛ به او می‌گوییم: دلیل بیاور که در غیر این صورت، مبتدع هستی و مرتکب بدعت‌گذاری شده‌ای. اگر گفت: صلوات بر رسول الله ﷺ در هر زمان مشروع است؛ می‌گوییم: راست گفتی، اما چرا آن را به (هزار مرتبه) مقید می‌کنی؟ دلیلت چیست؟ همچنین اگر گفت: {قُل هُوَ اللهُ أَحَدٌ} یک ‌سومِ قرآن است و قرائت آن مشروع است؛ می‌گوییم: راست گفتی اما چه کسی آن را به (هزار مرتبه) مقید کرده است؟
الحمدلله این یک قاعده‌ی آسان، واضح و روشن است. گاهی اوقات مطالبی در برخی کتاب‌ها، فایل‌ها یا اوراقی که نشر می‌شود، می‌بینیم که اصلا حقیقت ندارد؛ مانند: (هر کس نماز را ترک کند، با دچار شدن به پانزده صفت، مجازات می‌شود) که این دروغی است که به رسول الله ﷺ نسبت داده‌ شده است. همچنین داستان دختر جوان بیماری را حکایت می‌کنند که به تمام بیمارستان‌ها مراجعه کرده است سپس زینب را در خواب می‌بیند و اتفاقاتی برای آن دختر رخ می‌دهد… که این نیز دروغ است.
افراد جاهل و ناآگاه یا افراد گمراه که می‌خواهند مردم را به گمراهی بکشانند، چیزهای زیادی از این قبیل را نقل می‌کنند؛ لذا برادران و خواهرانم را هشدار می‌دهم که هر نوشته یا بروشوری که نشر می‌شود را نخوانند و قبول نکنند تا این که صحت آن را از علما جویا شوند زیرا امروزه افراد بسیاری هستند که مردم را به قصد فساد و گمراه کردن یا ندانسته و با نیت خیر به سوی گمراهی دعوت می‌کنند. بنابراین انسان باید از چنین مواردی خودداری کند تا این که صحت آن را از علما جویا شود.
خلاصه: ضابطه‌ی بدعت چنین است: هر چیزی از اعتقاد، قول یا عمل که انسان، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را با آن عبادت کند و مشروع نباشد، بدعت است؛ لذا می‌توانی به شخصی که دو رکعت نماز می‌خواند، بگویی: (چه کسی گفته است که این عمل، مشروع است؟ دلیل بیاور) اگر دلیل بر مشروعیت آن آورد که بر سر و چشم! اما در غیر این صورت، می‌گوییم: (این عملت مردود است) مثلا اگر کسی بگوید: (هرگاه صاعقه رخ دهد، دو رکعت نماز می‌خوانم) می‌گوییم: (چه کسی چنین چیزی به تو گفته است؟ ) می‌گوید: (خواندن دو رکعت نماز، همیشه سنت است) می‌گوییم: (آری، خواندن دو رکعت نماز، همیشه سنت است مگر در اوقاتی که از نماز خواندن نهی شده است؛ اما چه کسی به تو گفته است که هنگام صاعقه یا بارش باران، سنت است دو رکعت نماز بخوانی؟)
به همین خاطر برخی افرادی که به فتنه‌ افتاده‌اند و روزی که ادعا می‌کنند رسول الله ﷺ در آن متولد شده است را جشن تولد برپا می‌کنند، ادعا می‌کنند که کاری نکرده‌اند و فقط گرد هم جمع شده‎‌اند تا سیرت معطر و دوست‌داشتنی پیامبر ﷺ را یادآور شوند که ایمان انسان و محبت به رسول الله ﷺ را زیاد می‌کند و می‌گویند: این کار، مشروع است. می‌گوییم: بله، هر آن ‌چه محبت رسول الله ﷺ را نزد مردم زیاد کند، مشروع است و محبت رسول الله ﷺ نیز فرض و واجب است بلکه واجب است شخص، او را بیشتر از خود، فرزندان و والدین خود دوست داشته باشد اما چه کسی گفته است که در این شب (که البته صابت هم نیست که شب تولد ایشان باشد) مشروع است مردم جمع شوند، بر رسول الله ﷺ صلوات بفرستند و سیرتش را ذکر کنند؟ برخی پا را فراتر از این گذاشته و در آن شب، قصیده‌ها و مدیحه‌سرایی‌هایی در وصف رسول الله ﷺ سر می‌دهند که ایشان از آن نهی نموده‌اند و چنان غلوّ و زیاده‌روی می‌کنند که با عبودیت و بندگی در تضاد است. برخی نیز این شعر بوصيري که پیامبر ﷺ را مخاطب قرار می‌دهد را تکرار می‌کنند که می‌گوید:
يَا أكرَمَ الرّسُلِ مَا لِي مَن أَلُوذُ بِهِ سِوَاكَ عِندَ حُلولِ الحَادِثِ العَمِمِ
ای بزرگوارترین پیامبران! آن‌گاه که مصیبت‌های سخت و فراگیر فرا رسد، جز تو چه کسی دارم که به او پناه ببرم؟
این که رسول الله ﷺ بزرگوارترین خلق است را راست گفت اما این که گفت: (هرگاه مصیبت‌های سخت و فراگیر که همه‌ی مردم را در بر می‌گیرد فرا رسد غیر از تو کسی را ندارم‌ای رسول الله!)؛ أعوذ بالله! (پناه بر الله) الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را از یاد برده است! در حالی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به پیامبرش ﷺ فرمان می‌دهد که بگوید: {قُلْ إِنِّي لا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرّاً وَلا رَشَداً} [الجن: ۲۱]: (بگو: قطعا من هیچ زیان و سودی برای شما در اختیار ندارم) بلکه به وی دستور داد که بگوید: {قُلْ إِنِّي لَنْ يُجِيرَنِي مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ} [الجن: ۲۲]: (بگو: قطعا هیچ کس نمی‌تواند مرا در برابر الله پناه دهد) یعنی اگر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بخواهد به من مصیبتی برسد؛ بنابراین رسول الله ﷺ چگونه می‌تواند هنگام آن مصیبت فراگیر، پناه‌گاه دیگران باشد؟
همچنین بوصیری می‌سراید:
فَإنَّ مِن جُودِكَ الدُّنيَا وَضَرَّتَها وَمِن عُلُومِكَ عِلمُ اللَّوحِ وَالقَلَمِ
دنیا و نعمت‌هایش از جمله بخشش‌های تو است و علم لوح محفوظ و قلم از جمله علوم تو است.
یعنی این قسمتی از بخشش و دانش تو است، نه همه‌ی آن! سبحان الله! آیا رسول الله ﷺ به چنین اوصافی راضی است؟ هرگز، سوگند به ذاتی که جهانیان را آفرید از این چیزها راضی نیست؛ بلکه وقتی به او گفتند: (تو سرور ما و فرزند سرور ما هستی) فرمود: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ، قُولُوا بِقَوْلِكُمْ وَلَا يَسْتَهْوِيَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ»^۱ : (ای مردم! سخنتان را بگویید، مبادا که شیطان شما را فریب دهد).

مهم این است ‌که هرگاه عبادات مطلق به زمان، مکان، عدد یا روشی مقید شود، از این جهت، بدعت می‌گردد که واجب است از آن‌ خودداری کرد، هر چند که در اصل، مشروع باشد. بنابراین برادر سؤال کننده و هر کسی که سخنم را می‌شنود به این نکته توجه کند که اهل بدعت‌ و نوآوری می‌گویند: این کار، مشروع است و نهی و منعی در آن وجود ندارد؛ که باید گفت: پیامبر ﷺ فرموده است: «كُلُّ بِدعَةٍ ضَلاَلَةٌ»: (هر بدعتی، گمراهی است).

***

1. مسند احمد (١٦٦/٢١، شماره ١٣٥٢٩). ↩︎