(۴۱۲) تصاویر فوتوگرافی

(۴۱۲) سوال: حکم تصاویری که حکاکی می‌شود و با دست نقاشی می‌شود یا تصاویر فوتوگرافی که با دوربین گرفته می‌شود چیست؟ نظر به این که من دانش‌آموز در مقطع دبیرستان هستم و مرا ملزم به رسم و نقاشی می‌کنند.

جواب:

تصاویر حک شده از جنس چوب و سنگ یا ساخته شده از گِل، خمیر و… که نقش چیز زنده‌ی دارای روح بر آن است، حرام است زیرا هم‌ترازی با آفرینش الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در آن وجود دارد و در حدیث صحیح آمده است: «أنّ رَسُولَ اللهِ ﷺ لَعَنَ المُصَوُّرِينَ»: (رسول الله ﷺ نقاشان را لعنت نمود) لعنت به معنای دور شدن از رحمت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. در حديث قدسي نیز آمده که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرمود: «وَمَن أَظلَمُ مِمَّن ذَهَبَ يَخلُقُ كَخَلقِي؟ فليَخلُقُوا حَبَّةً، أو ليَخلُقُوا ذَرَّةً»: (چه کسی ستم‌کارتر از شخصی است که قصد آفریدن همانند آفرینش من را دارد؟ پس اگر می‌تواند باید یک دانه یا یک ذره بیافریند) در حديث صحيح دیگری نیز آمده است: «إنَّ الَّذِينَ یَصنَعُونَ هَذِهِ الصُّوَرَ یُعَذَّبُونَ یَومَ القِیَامَةِ، يُقَالُ لَهُم: أَحيُوا مَا خَلَقتُم»: (قطعا کسانی که این تصاویر را می‌سازند در روز قیامت مجازات می‌شوند و به آن‌ها گفته می‌شود: چیزهایی را که آفریده‌اید، زنده کنید) ادلّه در این زمینه زیاد است.

بنابر قول راجح، تصویری حرام است که انسان با دست خود، موجود دارای روح را نقاشی کند که البته از گناهان کبیره است.

البته به نظر من عکس گرفتن با دوربین، شامل تصویری که از آن نهی شده نمی‌شود زیرا شخصی که عکس می‌گیرد، نقاشی نمی‌کند و قصد هم‌ترازی با خلق و آفرینش الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را نیز ندارد؛ لذا وقتی تصویر گرفته شده با دوربین را کسی ببیند، از مهارت و هنرمندی آن عکاس تمجید و تعریف نمی‌کند اما وقتی یک نقاشی که با دست کشیده شده را ببینند به تعریف و تمجید نقاش می‌پردازند، خصوصا اگر نقاشی با نمونه‌ی حقیقی مطابقت داشته باشد؛ که این مسئله دلالت می‌دهد که کسی که با دست نقاشی می‌کشد و کسی که با دوربین، عکس می‌گیرد با هم تفاوت دارند.

همچنین اگر کسی با دستش کتابی بنویسد سپس آن را در دستگاه تصویر (کپی) قرار دهد و از آن خارج شود، هیچ کس این نوشته یا تصویر را به کسی که با دستگاه کپی کرده نسبت نمی‌دهد بلکه همه آن را به نویسنده‌ی اول نسبت می‌دهند؛ همواره مردم، اسناد و مدارک را با همیین روش نگهداری می‌کنند و نمی‌گویند: این شخصی که با دستگاه، کپی گرفته با مهارت است بلکه اصلا چه بسا شخص نابینا یا فردی بینا اما در تاریکی این کار را انجام دهد. اما اگر کسی خط فرد دیگری را تقلید کند تا حدی که گمان شود خط شخص اول است، مردم به تمجید آن شخص پرداخته و می‌گویند: چه بسیار مهارت دارد! چگونه چنین تصویرنگاری کرد که همانند خط و رسم اولی شد!

از مجموع این مثال‌ها مشخص می‌شود که عکس فوتوگرافی که با دوربین گرفته می‌شود، در حقیقت، تصویر و نقاشی نیست که بتوان آن ‌را به فاعل نسبت داد و گفته نمی‌شود که این هم‌ترازی با آفرینش الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است زیرا وی چیزی نساخته است. البته حلال بودن این گونه عکس‌ها مشروط به این است که برای کار حرامی انجام نشود زیرا اگر چیزهای حلال به چیز حرامی منجر شود، حرام می‌شود چون وسیله‌ (هر چیزی که منجر به چیز دیگری شود) حکم هدف و مقصد را دارد؛ لذا عکس گرفتن برای یادگاری را جایز نمی‌دانیم زیرا مشمول نگهداری تصویر می‌شود و بیم آن می‌رود که جزو این فرموده‌ی پیامبر ﷺ باشد: «إنَّ المَلائِكَةَ لاَ تَدخُلُ بَيتاً فِيهِ صُورَةٌ»: (فرشتگان وارد خانه‌ای که در آن عکس باشد، نمی‌شوند).

***

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل عبد الرحمن من حضرموت: ما حكم الصور التي تكون بالنحت أو بالآلة الفوتوغرافية الكاميرا، أو كانت بالرسم باليد، علما بأني طالب بالثانوية ويلزمونني بالرسم باليد؟

فأجاب رحمه الله تعالى: الصور المنحوتة من خشب أو حجارة، أو المصنوعة من الطين أو العجين، أو ما أشبه ذلك، كلها حرام، إذا كانت على تمثال حيوان له روح؛ لما فيها من مضاهاة خلق الله -عز وجل-، وفي الحديث الصحيح: «أن رسول الله صلى الله عليه وسلم لَعَنَ الْمُصَوِّرِينَ». واللعن هو الطرد والإبعاد عن رحمة الله. وفي الحديث القدسي أيضًا أن الله تعالى قال: «وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ يَخْلُقُ كَخَلْقِي فَلْيَخْلُقُوا حَبَّةٌ ، وَلْيَخْلُقُوا ذَرَّةٌ». وفيه أيضًا في الحديث الصحيح: «إِنَّ الَّذِينَ يَصْنَعُونَ هَذِهِ الصُّوَرَ يُعَذِّبُونَ يَوْمَ القِيَامَةِ، يُقَالُ هُمْ: أَحْبُوا مَا خَلَقْتُمْ». والأدلة في هذا كثيرة.

ومن التصوير -على القول الراجح- المتوعد عليه أن يقوم الإنسان بتصوير ذي روح بيده فإن ذلك داخل في التصوير المتوعد عليه، وهو كبيرة من كبائر الذنوب.

أما التصوير بالآلة الفوتوغرافية الفورية فلا يظهر لي أنه من التصوير؛ وذلك لأن المصور لم يكن يخطط، أو يحاول أن يضاهي بخلق الله، ولهذا فنرى الناس لو عرض عليهم صورة بالآلة الفوتوغرافية على حسب ما حصل من التصوير لم يقولوا ما أجود هذا المصور وما أحذقه! لكن لو عرض عليهم صورة صورها، بیده وخططها، بیده وظهرت مطابقة لما صور، فقالوا: ما أحسن هذا ما أحذق هذا فدل ذلك على الفرق بين من يرسم الصورة بيده، ومن يصور بالآلة الفوتوغرافية.

و يدل لهذا أن الإنسان لو كتب كتابًا بيده ثم وضعه في آلة التصوير، وخرج من الآلة، فإن الناس لا ينسبون هذا المرسوم إلى الذي صور بالآلة وإنما ينسبونه إلى الكاتب الأول، وما زال الناس يحفظون الوثائق بمثل هذا، ولا يقولون إن هذا الذي التقطه بالآلة مبدع متقن جيد، بل ربما يكون يتولى هذا رجل أعمى، أو يتولاه رجل مبصر في ظلمة، لكن لو جاء شخص، وعُرض عليه خط الرجل الآخر، فجاء يقلد آخر، حتى ظهر وكأنه خط الرجل الأول لقال الناس ما أبدعه ما أحذقه كيف صور هذا التصوير الذي جاء مطابقا للرسم

ومن هذه الأمثلة يتبين أن التصوير الفوتوغرافي ليس في الحقيقة تصويرا ينسب إلى الفاعل، ولا يقال إن هذا مضاءٍ لخلق الله؛ لأنه لم يصنع شيئًا. والقول بالحل مشروط بأن لا يتضمن أمرًا محرمًا؛ لأن الأشياء المباحة إذا أدت إلى شي محرم كانت حرامًا؛ لأن الوسائل لها أحكام المقاصد، فمثلا لا نرى أنه يجوز أن يصور الإنسان هذا التصوير للذكرى كما يقولون؛ لما في ذلك من اقتناء الصورة، التي يخشى أن تكون داخلة في قول النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-: «المَلائِكَةَ لَا تَدْخُلُ بَيْتًا فِيهِ صُورَةٌ».