(۳۷۰) حکم شریعت اسلامی در مورد نذر

(۳۷۰) سوال: اعتقاد داشتم که نذر و نذورات از جمله بدعت‌ها است و از دین، دور است؛ اصل نذر چیست؟ حکم شریعت اسلامی در مورد نذر چیست؟ چگونه ادای نذر بر مسلمان، واجب می‌شود؟

جواب:

نمی‌دانم منظور از نذر در این جا چیست و بیم دارم که منظور، نذرهایی باشد که برای مردگان انجام می‌شود که در این صورت، نذر برای مردگان، شرک اکبر است زیرا نذر، مخصوص الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. اگر کسی بگوید: نذر می‌کنم برای صاحب این قبر، حیوانی ذبح کنم یا نماز بخوانم یا هر عبادت دیگری که باری مردگان صاحب قبور نذر می‌کنند، این کار بدون شک، شرك است و موجب خروج فرد از اسلام می‌گردد.

اگر منظور، نذر برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باشد، توضیح و تفصيل زیادی دارد:

اگر نذر طاعت و انجام یک عبادت باشد، واجب است به آن وفا نماید و تفاوتی ندارد که این نذر، مطلق (بدون قد و شرط) یا مشروط باشد؛ مثلا اگر کسی بگوید: (نذر می‌کنم که فردا برای الله، روزه بگیرم) واجب است روزه بگیرد، یا اگر بگوید: (نذر می‌کنم که برای الله، دو رکعت نماز بخوانم) واجب است دو رکعت نماز بخواند، یا اگر بگوید: (نذر می‌کنم که برای الله، حج انجام دهم) واجب است حج ادا کند، یا اگر بگوید: (نذر می‌کنم که برای الله، عمره انجام دهم) واجب است عمره به جای آورد، یا اگر بگوید: (نذر می‌کنم که برای الله، در مسجد نبوی نماز بخوانم) واجب است در مسجد نبوی نماز بخواند. البته اگر نذر کرد می‌تواند نذرش را با عملی بهتر از آن‌ چه نذر کرده، ادا کند؛ مثلا اگر نذر کرد که در مسجد نبوي برای الله نماز بخواند، می‌تواند با نماز خواندن در مسجد الحرام به نذرش وفا کند زیرا در حدیث، ثابت است که: «أَنَّ رَجُلًا، قَامَ يَوْمَ الْفَتْحِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّي نَذَرْتُ لِلَّهِ إِنْ فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكَ مَكَّةَ، أَنْ أُصَلِّي فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ رَكْعَتَيْنِ. قَالَ: (صَلِّ هَاهُنَا) ثُمَّ أَعَادَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: (صَلِّ هَاهُنَا) ثُمَّ أَعَادَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: (شَأْنُكَ إِذَنْ)»^۱ : (در روز فتح مکه، مردی ایستاد و گفت: ‌ای رسول الله! نذر کرده‌ام که اگر الله مکه را برایت فتح نمود، در بيت المقدس، دو رکعت نماز بخوانم. پیامبر ﷺ فرمود: همین جا نماز بخوان. مرد، سخنش را تکرار کرد، پیامبر ﷺ به او فرمود: همین جا نماز بخوان. آن مرد، سخنش را برای بار سوم تکرار کرد که پیامبر ﷺ به او فرمود: همان طور که می‌خواهی). این حدیث، دلالت دارد که اگر چیزی نذر کرد و چیزی بهتر از جنس همان فعلی که نذر کرده را انجام دهد، جایز است و به نذرش وفا نموده است؛ این در نذر طاعت است تفاوتی ندارد که نذرش مطلق و بدون شرط باشد چنان که مثال زدیم یا نذر مشروط باشد چنان که در این حدیث آمده است. مثال نذر با شرط، چیزی است که بسیاری از مردم انجام می‌دهند؛ مثلا اگر شخص بیماری داشته باشند می‌گویند: نذر می‌کنم که اگر الله این بیمار را شفا دهد، فلان عمل خیر را انجام دهم می‌دهم. بر فرد واجب است هرگاه مریضش شفا یافت به نذر وفا نماید و آن طاعت و عبادت را برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ انجام دهد. همچنین چنان که بعضی دانش آموزان نذر کرده و می‌گویند: اگر قبول و موفق شوم نذر می‌کنم که برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فلان طاعت و عبادت را انجام دهم؛ نذر می‌کنم که سه روز یا ده روز یا روز دوشنبه و پنج شنبه از این ماه را روزه بگیرم و… که وفا کردن به تمام این نذرها واجب است به دلیل عموم فرموده‌ی رسول الله ﷺ: «مَن نَذَرَ أن يُطِيعَ اللهَ فَليُطِعَهُ»^۲ : (هر کس نذر ‌نماید که الله را طاعت و عبادت کند، باید طاعت وی را انجام دهد). با جود تمام آن چه گذشت، برادران و خواهران مسلمانم را نصیحت می‌کنم که نذر نکنند زیرا حکم نذر در کم‌ترین حالت، مکروه بودن آن است و حتی برخی از علما آن‌ را حرام دانسته‌اند؛ زیرا رسول الله ﷺ از آن نهى نمود و فرمود: «إنَّه لا يَأتِي بِخَيرٍ وَإنَّما يُستَخرجُ بِه مِن البَخيلِ»^۳ : (نذر، خیری نمی‌آورد بلکه فقط از فرد بخیل، صادر می‌شود) همچنین زیرا شخص نذر کننده خود را ملزم به امری می‌کند که بر عهده‌ی او نیست و نیز گاهی در وفا به نذرش سستی و سهل ‌انگاری می‌کند که این خطرناک است. به این فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گوش فرا دهید که می‌فرماید: {وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ * فَلَمَّا آتَاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ * فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقاً فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكَذِبُونَ} [التوبه: ۷۵-۷۷]: (برخی از آنان با الله پیمان بستند که قطعا اگر الله از فضلش به ما عطا کند صدقه می‌دهیم و از صالحان و نیکوکاران خواهیم شد. وقتی الله از فضلش به آنان عطا نمود، از صدقه دادن بخل ورزیدند پشت کردند و روی برگرداندند؛ لذا الله به خاطر شکستن پیمانی که با او بستند و دروغی که می‌گفتند، نفاق را در قلب‌هایشان افکند تا روزی که او را ملاقات کنند) بنابراین اگر انسان در آن چه با شرط برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نذر کرده سهل ‌انگاری کند، نزدیک است که با این عقوبت سنگین، مجازات شود که تا زمان مرگش الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نفاقی را در قلبش قرار دهد. سلامت و عافیت ‌را از الله خواستاریم.

همچنین نذر مشروط چنین است که گویا نذر کننده می‌گوید: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فقط در صورتی چیزی را که می‌خواهم به من عطا می‌نماید که برایش شرط بگذارم! که این در حقیقت، گمان بد به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به بندگانش فضل می‌ورزد و لطف می‌کند بدون این که برایش شرط بگذارند. اگر مشکلی برایت پیش آمد یا چیزی می‌خواستی از الله بخواه و او را به دعا فرا بخوان که این روش پیامبران است همان طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کسانی از آنان را یاد نمود که هرگاه به بلایی دچار شدند با الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ راز و نیاز کرده و او را به دعا فرا می‌خواندند و او نیز برایشان اجابت می‌کرد: {وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ} [الانبیاء: ۸۳-۸۴]: (هنگامی که ایوب پروردگارش را ندا زد: به من آسیب رسیده و تو مهربان‌ترین مهربانان هستی! دعایش را اجابت کردیم و زیانی که به او رسیده بود را برطرف ساختیم) آیا ايوب برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نذر کرد که اگر الله او را شفا و عافیت دهد، چنین و چنان کند؟ خیر بلکه پروردگارش را به دعا فراخواند.

سنت رسول الله ﷺ و خلفای راشدین نیز چنین است؛ وقتی چیزی را از الله می‌خواستند، با رغبت و دعا به او روی می‌آوردند تا به آنان عطا نماید و اگر می‌خواستند الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مشکل و بدی را از آنان دور نماید وی را به دعا فرا می‌خواندند و به او پناه می‌بردند؛ راه پیامبران الهی از نخستین تا آخرین آنان که محمد ﷺ باشد، همین است. چگونه انسان می‌تواند از روش و منش آنان خارج شود؟

برادران خود را نصیحت می‌کنیم که از نذر کردن دوری نمایند و بسیاری از مردم هستند که نذرهایی را بر خود لازم کرده‌اند که برای رها شدن از آن از علما پرس و جو می‌کنند اما کسی را نمی‌یابند که بتواند آنان را از آن خلاص کند و رهایی بخشد.

***

مسند احمد: (٢٣/ ١٨٦، شماره ١٤٩١٩) / ابو داود: كتاب الأيمان والنذور، باب من نذر أن يصلي في بيت المقدس، شماره (۳۳۰۵). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الأيمان والنذور، باب النذر في الطاعة، شماره (٦٦٩٦). ↩︎
صحیح مسلم: كتاب النذر، باب النهي عن النذر وأنه لا يرد شيئًا، شماره (١٦٣٩). ↩︎

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: كنت أعتقد بأن النذور مسألة بعيدة عن الدين، أو أنها من البدع، فما أصلها؟ وما موقف التشريع الإسلامي منها؟ أو كيف يتوجب على المسلم أداؤها؟

فأجاب رحمه الله تعالى: لست أعلم ما يراد بالنذور هنا، وأخشى أنه يريد بالنذور ما يُنذر للأموات، فإن كان يريد ذلك فإن النذور للأموات من الشرك الأكبر؛ لأن النذر خاص الله -عز وجل- . فإذا قال قائل: لصاحب هذا القبر على نذر أن أذبح له أو لصاحب هذا القبر نذر أن أصلى له. أو ما أشبه ذلك من العبادات التي تُنذر لأصحاب القبور، فإن هذا بلا شك شرك مخرج عن الملة.

أما إن أراد بالنذر النذر الله -عز وجل- فهذا فيه تفصيل كثير:

إن كان النذر نذر طاعة وجب عليه الوفاء به، سواء كان النذر مطلقا أم معلقا بشرط. فإذا قال قائل مثلا : الله علي نذر أن أصوم غدًا. وجب عليه أن ا يصوم. أو قال: الله علي نذر أن أصلى ركعتين. وجب عليه أن يصلي ركعتين. أو قال: الله علي نذر أن أحج. وجب عليه أن يحج أو قال: الله علي نذر أن أعتمر. وجب عليه أن يعتمر أو الله علي نذر أن أصلى في المسجد النبوي. وجب عليه أن يصلي في المسجد النبوي.

إلا أنه إذا نذر شيئًا فله أن ينتقل إلى ما هو خير منه؛ فلو نذر أن يصلي في المسجد النبوي فله أن يصلي بدلا من ذلك في المسجد الحرام؛ لأنه ثبت «أَنَّ رَجُلًا، قَامَ يَوْمَ الْفَتْح ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّي نَذَرْتُ لِلَّهِ إِنْ فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكَ مَكَّةَ، أَنْ أُصَلِّي فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ رَكْعَتَيْنِ. قَالَ: «صَلَّ هَاهُنَا». ثُمَّ أَعَادَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: «صَلِّ هَاهُنَا». ثُمَّ أَعَادَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: «شَأْنُكَ إِذَنْ».

فهذا دليل على أنه إذا نذر شيئًا، وفعل ما هو خير منه من جنسه، فإنه يكون جائزا وموفيًا بنذره، هذا في نذر الطاعة، سواء كان مطلقاً كما مثلنا، أم كان معلقا بشرط كما في هذا الحديث السابق.

ومثل النذور المعلقة أيضًا ما يفعله كثير من الناس؛ عندما يكون عند أحدهم مريض فيقول: إن شفا الله هذا المريض فلله علي نذر أن أفعل كذا وكذا من أمور الخير. فيجب عليه إذا شُفي هذا المريض أن يوفي بما نذر من طاعة الله.

و مثله أيضًا ما يفعله بعض الطلبة، فقد يقول: إن نجحت فلله علي كذا من أمور الطاعة الله ؛ علي أن أصوم ثلاثة أيام، أو عشرة أيام، أو يوم الاثنين والخميس من هذا الشهر. أو ما أشبه ذلك، فكل هذا يجب الوفاء به؛ لعموم قول رسول الله صلى الله عليه وسلم: «مَنْ نَذَرَ أَنْ يُطِيعَ اللَّهَ فَلْيُطِعْهُ».

و مع هذا فإني أنصح إخواننا المسلمين ألا ينذروا على أنفسهم؛ لأن النذر أقل أحواله الكراهة، بل إن بعض العلماء حرمه؛ لأن رسول الله صلى الله عليه وسلم نهى عنه وقال: «إِنَّهُ لَا يَأْتِي بِخَيْرٍ، وَإِنَّمَا يُسْتَخْرَجُ بِهِ مِنَ الْبَخِيلِ». ولأن الناذر ألزم نفسه بأمر هو في عافية منه، ولأن الناذر قد يتراخى، ويتساهل في الوفاء بالنذر، وهذا أمر خطير. واستمعوا إلى قول الله تعالى: ﴿ وَمِنْهُم مَّنْ عَهَدَ اللَّهَ لَين اتَنَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّلِحِينَ فَلَمَّا وَاتَنهُم مِّن فَضْلِهِ يَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوا وَهُم مُّعْرِضُونَ فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ ﴾ [التوبة: ٧٥-٧٧]. فإذا تساهل الإنسان فيما نذر الله على شرط فإنه يوشك أن يُعاقب بهذه العقوبة العظيمة؛ بأن يعقبه الله نفاقا في قلبه إلى أن يموت، نسأل الله السلامة والعافية.

ثم إن النذر في هذه الحال، كأن يقول الناذر: إن الله لا يعطيني ما أريد إلا إذا شرطتُ له. وهذا في الحقيقة سوء ظن بالله عز وجل، فالله -تبارك وتعالى- يتفضل على عباده، دون أن يشترطوا له شرطا أو شيئًا، فأنت إذا حصل لك مكروه، أو أردت مرغوباً، فاسأل الله وادعه، هذه طريقة الرسل، كما قال الله تعالى عنهم، عن الذين أصيبوا ببلاء، فيناجون الله -عز وجل-، ويدعونه فيستجيب لهم: ﴿ وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِي مَسَّنِ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّحِمينَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ، فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُر ﴾ [الأنبياء: ٨٣-٨٤ ]. وهل أيوب نذر الله نذرًا إن عافاه الله؟ لا، بل دعا ربه.

و هكذا أيضًا سنة الرسول عليه الصلاة والسلام- وخلفائه الراشدين إذا أرادوا من الله ما يرغبون توجهوا إليه بالرغبة والدعاء أن يعطيهم ذلك، وإذا أرادوا من الله سبحانه وتعالى أن يصرف عنهم ما يكرهون دعوه -سبحانه وتعالى-، ولجئوا إليه بأن يصرف عنهم ما يكرهون، هذه سبيل المرسلين من الأولين والآخرين آخرهم محمد صلى الله عليه وسلم فكيف يخرج الإنسان عن طريقتهم؟

المهم أننا ننصح إخواننا بالبعد عن هذا الأمر، وكثيرًا ما يسأل الناس الذين نذروا على أنفسهم نذورًا، يريدون أن يجدوا من أهل العلم من يخلصهم منها، فلا يجدون من يخلصهم.