(۳۰۳) سوال: خطر نفاق بر بنده‌ی مسلمان چیست؟

جواب:

نفاق دو نوع است:

نوع اول: نفاق اكبر که موجب خروج از اسلام می‌شود:

همان تظاهر به ايمان و در دل داشتن کفر است (پناه بر الله) مانند زمان پیامبر ﷺ که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نیز به آن اشاره می‌فرماید: {وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ} [البقره: ۸]: (برخی از مردم هستند که می‌گویند: به الله و روز آخرت ایمان آورده‌ایم در حالی ‌که مؤمن نیستند) این افراد، تظاهر به اسلام می‌کنند؛ یعنی: با مردم نماز می‌خوانند، چه بسا صدقه ‌نیز بدهند و الله را یاد می‌کنند اما الله را جز بسیار اندک یاد نمی‌کنند. همچنین به رسالت، اقرار می‌کنند اما در حقیقت، دروغ می‌گویند؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ درباره‌ی آنان می‌فرماید: {إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ * اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ} [المنافقون: ۲-۱]: (هنگامی که منافقان نزد تو آمدند، گفتند: (همانا ما شهادت و گواهی می‌دهیم که تو رسول الله هستی) الله می‌داند که تو رسول او هستی و الله گواهی می‌دهد که منافقان، دروغ می‌گویند. سوگندهای خود را سپر جان خویش قرار داده‌اند و از راه الله جلوگیری کرده‌اند؛ آنچه انجام می‌دهند، چه بسیار بد است!) این، نفاق اكبر است (پناه بر الله) که صاحبش در بدترین و پایین‌ترین جایگاه دوزخ است.

علما رَحِمَهُمُ‌الله اختلاف نظر دارند که آیا این شخص می‌تواند توبه کند یا خیر؟ برخی علما گفته‌اند: این شخص، توبه و راه بازگشت ندارد؛ زیرا اگر بگوییم که توبه دارد، فقط چیزی از ایمانش آشکار می‌شود که بر زبان جاری می‌کند که قبلاً هم این کار را می‌کرد؛ اما صحیح این است که ایمانش پذیرفته می‌شود به شرطی که در رفتارش مشخص شود که از منهج و منش قبلی برگشته و توبه‌ی نصوح و راستین نموده است که این فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بر همین دلالت دارد: {إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً *إِلاَّ الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْراً عَظِيماً} [النساء: ۱۴۵-۱۴۶]: (البته منافقان در جهنم، پست‌ترین جایگاه را دارند و برای آنان هرگز یاری، نخواهی یافت مگر آنان که توبه نمایند، تباه کاری خود را اصلاح کنند، به دین الله چنگ بزنند و دین خود را برای الله خالص قرار دهند؛ این افراد، همراه مؤمنان هستند که الله به مؤمنان، پاداش بزرگی عطا می‌نماید).

نوع دوم: نفاق اصغر که فرد را از اسلام خارج نمی‌کند: مثالش در این سخن پیامبر ﷺ است که فرمود: «آيَةُ المُنَافِقِ ثَلاَثُ: إذَا حَدَثَ كَذِبَ، وَإذَا وَعَدَ أخلَفَ، وَإذَا اؤتُمِنَ خَانَ»^۱ : (نشانه‌ی منافق، سه چیز است: هرگاه سخن بگوید دروغ می‌گوید، هرگاه وعده ‌دهد، خلاف وعده می‌کند و هرگاه امانت‌دار شمرده شود خیانت می‌کند) همچنین فرمود: «أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيْهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيْهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيْهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا»^۲ : (چهار ویژگی است که اگر در کسی باشد منافق حقیقی است و اگر یکی از آن‌ها در او باشد، خصلتی از نفاق را دارد تا این‌ که رهایش کند) این نفاق اصغر است که فرد را از اسلام خارج نمی‌کند اما ترس آن وجود دارد که به تدریج، فرد را به نفاق اکبر بکشاند.

به همین مناسبت برادرانم را به راست‌گویی، وفای به عهد و پیمان و ادای امانت به کامل‌ترین شیوه تشویق می‌کنم. پیامبر ﷺ امتش را به راستگویی تشویق نموده و از دروغ‌گویی هشدار داده و فرموده است: «عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ، فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ، وإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ، ومَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ ويَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقًا، وإِيَّاكُمْ والْكَذِبَ، فَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ، وإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، ومَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَكْذِبُ ويَتَحَرَّى الْكَذِبَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ كَذَّابًا»^۳ : (به راستگویی پایبند باشید زیرا راستگویی به نیکوکاری رهنمود می‌سازد و نیکوکاری به سوی بهشت رهنمود می‌رساند؛ همواره انسان راست می‌گوید و به راستگویی پایبند است تا این‌ که نزد الله، به عنوان فرد صدّیق و بسیار راستگو، نوشته می‌شود. از دروغ‌گویی دوری کنید که دروغ‌گویی فرد را به فساد و سرکشی می‌کشاند و سرکشی نیز فرد را به دوزخ می‌کشاند. همواره انسان، دروغ می‌گوید و به دروغگویی می‌پردازد تا این‌ که نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به عنوان کذّاب و بسیار دروغگو ثبت می‌شود).

درباره‌ی وفاداری به عهد و خوش قولی باید گفت که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ وفاداران به عهد و پیمان را مدح و تمجید نموده است. همچنین نصوص شرعی، دلالت بر واجب بودن امانت‌داری دارد چنان که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ} [النساء: ۵۸]: (همانا الله به شما امر می‌نماید که امانت‌ها را به صاحبانش باز گردانید و چون بین مردم کنید، به عدالت داوری کنید).

همچنین برادران مسلمانم را به ادای حقوقی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بر آنان واجب نموده توصیه می‌کنم؛ از جمله: ادای حقوق و واجبات که فرقی ندارد حقوق بین زن و شوهر، بین خریدار و فروشنده یا بین کارگر و کارفرما و همچنین دیگر معاملات باشد تا این که انسان از آلوده شدن به صفات نفاق در امان باشد.

***

1. صحیح بخاری: كتاب الإيمان باب علامة المنافق شماره (۳۳) / صحیح مسلم: کتاب الإيمان، باب بیان خصال المنافق شماره (٥٩). ↩︎
2. صحیح بخاری: كتاب الإيمان، باب علامة المنافق شماره (٣٤) / صحیح مسلم: كتاب الإيمان، باب بيان خصال المنافق، شماره (٥٨). ↩︎
3. صحیح مسلم: كتاب البر والصلة والآداب، باب قبح الكذب وحسن الصدق وفضله، شماره (٢٦٠٧). ↩︎