(۲۶۴) آیا کافر بودن کافران، از ازل برایشان نوشته و مقدر بوده است؟

(۲۶۲) سوال: آیا کافر بودن کافران، از ازل برایشان نوشته و مقدر بوده است؟ اگر چنین است چرا کافران به خاطر چیزی که از قبل، نوشته و مقدر شده مجازات می‌شوند؟

جواب:

بله، عمل کافران نیز از ازل ثبت و نوشته شده است. همچنین عمل انسان زمانی که در شکم مادرش در حال شکل‌گیری است نوشته می‌شود چنان که حدیث ابن مسعود رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ که صحیح است دلالت داده است که می‌گوید: رسول الله ﷺ – که راست‌گوی تصدیق شده‌ است به ما فرمود: «إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةٌ مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَبْعَثُ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَكًا بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ: فَيُكْتَبُ عَمَلُهُ، وَأَجَلُهُ، وَرِزْقُهُ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ»^۱ : (خلقت هر کدام از شما، چهل روز در شکم مادرش به صورت نطفه جمع می‌شود سپس در چهل روز بعدی مانند لخته‌ خون می‌شود سپس در چهل روز بعدی مانند گوشت جویده شده می‌شود سپس الله فرشته‌ای را نزدش می‌فرستد که چهار چیز را بنویسد لذا عمل، زمان مرگ، رزق و بدبخت یا خوشبخت بودنش نوشته می‌شود).

عمل کافران نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ثبت شده است؛ بد‌بخت در ازل نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بد‌بخت است و خوش‌بخت در ازل نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خوش‌بخت است. چنان که این سؤال کننده گفت شاید کسی بگوید: چگونه کافران مجازات می‌شوند در حالی که کفر در ازل برایشان ثبت و مقدر شده است؟ می‌گوییم: مجازات می‌شوند زیرا حجت و دلیل بر آنان اقامه شده و راه راست به آنان نشان داده شده است: پیامبران فرستاده شده‌اند، کتاب‌ها نازل شده، هدایت از گمراهی مشخص شده، به پیمودن مسیر هدایت تشویق شد‌ه‌اند و از پیمودن مسیر گمراهی نیز هشدار داده شده‌اند که البته آنان صاحبان عقل، اراده و اختیار هم هستند.

به همین خاطر است که می‌بینیم کافران و غیر از آنان، با اراده و اختیار برای مصالح دنیوی تلاش می‌کنند و هرگز هیچ کدام از آنان را سراغ نداریم که در پی چیزی باشد که به دنیای او زیان برساند و بگوید: همین برایم نوشته و مقدر شده است. همه در پی چیزی هستند که منفعت را در بر دارد؛ لذا بر آنان واجب است چنان که در پی منفعت و مصلحت امور دنیوی خویش هستند برای کسب منفعت در امور دینی خود هم تلاش کنند. فرقی بین این دو وجود ندارد بلکه بیان خیر و شر در امور دینی که در کتاب‌ها بر پیامبران عَلَيْهِمُ‌السَّلَام نازل شده، بیش‌تر و بزرگ‌تر از بیان امور زیان‌بار دنیوی است. بنابراین کافران باید راهی را در پیش بگیرند که آن‌ها را نجات دهد و به سعادت برساند؛ نه این‌که راه هلاکت و بدبختی را در پیش بگیرند.

می‌گوییم: این کافر وقتی به کفر روی آورد هرگز احساس نکرد کسی وی را بدان اجبار می‌کند بلکه آن را بنا بر اراده و اختیار خود انجام داد. آیا هنگام ارتکاب کفر، آن چه الله برایش نوشته را می‌دانست؟ خیر؛ ما مقدر بودن چیزی را نمی‌دانیم مگر زمانی که به وقوع بپیوندد اما قبل از وقوع نمی‌دانیم چه چیزی نوشته و مقدر شده زیرا از جمله علم غیب است.

بنابراین به این کافر می‌گوییم: چرا چنین در نظر نگرفتی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ سعادت را برایت نوشته است تا ایمان بیاوری؟ قبل از این‌ که دچار کفر شوی، دو راه در پیش داری: هدایت و گمراهی؛ چرا راه هدایت را نمی‌روی و در نظر نمی‌گیری‌ که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن را برایت ثبت نموده است؟ چرا راه گمراهی را بر می‌گزینی سپس بعد از ارتکاب گمراهی چنین استدلال می‌کنی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گمراهی را برایت ثبت نموده است؟ به تو می‌گوییم: پیش از آن ‌که وارد این راه شوی، مگر می‌دانستی که برایت نوشته و مقدر شده است؟ خواهی گفت: خیر و اصلا امکان ندارد بگویی: بله. در این صورت می‌گوییم: پس چرا راه هدایت را در پیش نمی‌گیری و چنین در نظر نمی‌گیری‌ که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ راه هدایت را برایت مقدر نموده است؟

بدین جهت است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ} [الصف: ۵]: (وقتی خودشان منحرف شدند، الله قلب‌هایشان را منحرف نمود) همچنین می‌فرماید: {فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى * وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى} [اللیل: ۵-۱۰]: (اما کسی‌ كه بخشش کرد و پرهیز نمود، و بهشت را باور كرد، به زودى راه آسانى پيش پاى او خواهيم گذاشت و اما کسی ‌كه بخل ورزيد و خود را بى‏نياز ديد و بهشت را به دروغ شمرد، به زودى راه دشوارى برایش فراهم می‌کنیم) پیامبر ﷺ به یارانش فرمود: «مَا مِن أَحَدٍ إلاّ وَقَد كُتِبَ مَقعَدُهُ مِنَ الجَنَّةِ وَمَقعَدُهُ مِنَ النَّارِ قَالُوا: يَا رَسولَ اللهِ أفَلاَ نَدَعُ العَمَلَ وَنَتَّكِلُ؟ قَالَ: لا؛ إعمَلُوا فَكُلٌ مُيَسَّرٌ»: (برای هر یک از شما، جایگاهش در بهشت و جایگاهش در آتش دوزخ ثبت شده است. گفتند: ‌ای رسول الله! آیا به همین نوشته متکی نباشیم؟ فرمود: خیر؛ تلاش کنید که هر کسی، آن چه برایش نوشته شده برایش آسان شده است) سپس این آیات را تلاوت نمود: {فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى * وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى} [اللیل: ۵-۱۰]: (اما کسی‌ که انفاق کرد و پرهیزکاری نمود * و بهشت را باور کرد * پس به زودی پیمودن راه آسان را برایش آسان و هموار می‌کنیم * اما کسی ‌که بخل ورزید و خود را بی‌نیاز دید * و بهشت را تکذیب کرد * پس پیمودن راه دشوار را برایش آسان و هموار می‌کنیم).

این جواب ما به ایرادی است که سؤال کننده مطرج کرده است که چه اهل گمراهی بسیار به آن استدلال می‌کنند که البته جای تعجب دارد زیرا هرگز درباره‌ی مسائل دنیوی چنین استدلال نمی‌کنند؛ بلکه در مسائل دنیوی کاری را انجام می‌دهند که برایشان سودمندتر است. امکان ندارد کسی به آنان بگوید: راهی که پیش رو داری سخت و دشوار است که دزد و حیوانات وحشی دارد اما این راه دوم، راهی آسان است و امنیت دارد؛ امکان ندارد کسی راه اول را برگزیند و راه دوم را ترک کند در حالی که این دو راه همانند راه بهشت و راه دوزخ است. رسول الله ﷺ راه بهشت را بیان نموده و نشان داده است و راه جهنم را نیز بیان نموده و نشان داده است. از در پیش گرفتن راه جهنم هشدار داده و به پیمودن راه بهشت تشویق نموده است اما با این وجود، این گناه کاران برای توجیه کردن گناهانشان به قضا و قدر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ استدلال می‌کنند در حالی که آنان از قضا و قدر آگاه نیستند.

***

صحیح بخاری: كتاب أحاديث الأنبياء، باب خلق آدم صلوات الله عليه وذريته، شماره (۳۳۳۲) / صحیح مسلم: كتاب القدر، باب كيفية خلق الآدمي في بطن أمه وكتابة رزقه وأجله وعمله وشقاوته وسعادته، شماره (٢٦٤٣). ↩︎

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل الكفار مكتوب عليهم من الأزل أن يكونوا كفارًا؟ ولماذا يعذبون على المكتوب قديمًا إذا كان كل شيء يجري على ما سبق في الأزل؟

فأجاب رحمه الله تعالى: نقول: نعم، الكفار كذلك مكتوب عملهم في الأزل، ويكتب كذلك عمل الإنسان عند تكوينه في بطن أمه، كما دل على ذلك الحديث الصحيح لابن مسعود رضي الله عنه قال: حدثنا رسول الله صلى الله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق: «إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةٌ مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَبْعَثُ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَكًا بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ: فَيُكْتَبُ عَمَلُهُ، وَأَجَلُهُ، وَرِزْقُهُ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ».

فأعمال الكفار مكتوبة عند الله عز وجل، والشقي شقي عند الله -عز وجل – في الأزل، والسعيد سعيد عند الله في الأزل. ولكن قد يقول قائل -كما أورد هذا السائل-: كيف يعذبون وقد كتب الله عليهم ذلك في الأزل؟ فنقول: إنهم يعذبون؛ لأنهم قد قامت عليهم الحجة، وبين لهم الطريق: فأُرسلت الرسل، وأنزلت الكتب، وبين الهدى من الضلال، ورغبوا في سلوك طريق الهدى، وحذروا من سلوك طريق الضلال، ولهم عقول، ولهم إرادات، ولهم اختيارات.

و لهذا نجد هؤلاء الكفار وغيرهم أيضًا يسعون إلى مصالح الدنيا بإرادة واختيار، ولا تجد أحدًا منهم يسعى إلى شيء يضره في دنياه ويقول: إن هذا مكتوب عليَّ. أبدا، كلّ يسعى إلى ما فيه المنفعة، فكان عليهم أن يسعوا أيضًا لما فيه منفعتهم في أمور دينهم، كما يسعون لما فيه المنفعة في أمور دنياهم، ولا فرق بينهما، بل إن بيان الخير والشر في أمور الدين في الكتب المنزلة على الرسل عليهم الصلاة والسلام أكثر وأعظم من بيان الأمور الضارة في أمور الدنيا، فكان عليهم أن يسلكوا الطرق التي فيها نجاتهم والتي فيها سعادتهم، دون أن يسلكوا الطرق التي فيها هلاكهم وشقاؤهم.

نقول: إن هذا الكافر حين أقدم على الكفر لا يشعر أن أحدًا أكرهه، وإنه فعل ذلك بإرادته واختياره، فهل كان حين إقدامه على هذا الكفر هل كان عالماً بما كتب الله له؟ الجواب: لا ؛ لأننا لا نعلم بأن الشيء قد كتب إلا بعد أن يقع، أما قبل أن يقع فإننا لا نعلم ماذا كتب؛ لأنه من علم الغيب.

فنقول لهذا الكافر: لماذا لم تقدر أن الله سبحانه وتعالى- كتب لك السعادة فتؤمن؟ فأنت الآن قبل أن تقع في الكفر أمامك شيئان: هداية وضلال، فلماذا لا تسلك طريق الهداية مقدرًا أن الله تعالى كتبه لك؟ لماذا تسلك طريق الضلال، ثم بعد أن تسلكه تحتج بأن الله تعالى كتبه؟ نقول لك قبل أن تدخل في هذا الطريق هل عندك علم أنه مكتوب عليك؟ ستقول: لا.

ولا يمكن أن تقول: نعم. فإذا قلت: لا. قلنا: إذا لماذا لم تسلك طريق الهداية وتقدر أن الله تعالى كتب لك ذلك؟

و لهذا يقول الله -عز وجل-: ﴿فَلَمَّازَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ ﴾ [الصف: ٥]، ويقول -عز وجل – : ﴿ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى وَصَدَقَ بِالْحُسْنَى فَسَنُيَسِرُهُ لِلْيُسْرَى وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنى وَكَذَبَ بِالْحُسْنَى فَسَنُسَرُهُ لِلْعُسْرَى ﴾ [الليل: ٥-١٠].

ولما أخبر النبي – عليه الصلاة والسلام – أصحابه بأنه «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَقَدْ كُتِبَ مَقْعَدُهُ مِنَ الجَنَّةِ، وَمَقْعَدُهُ مِنَ النَّارِ». فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَفَلَا نَتَّكِلُ؟ فَقَالَ: «اعْمَلُوا فَكُلُّ مُيَسَّرٌ». ثم تلا النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- قوله تعالى: ﴿ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى وَصَدَقَ بِالْحُسَنَ فَسَنُيَسِرُهُ لِلْيُسْرَى وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنى وَكَذَبَ بِالْحُسْنَى فَسَيَسَرُهُ لِلْعُسْرَى ﴾[الليل : ٥ – ١٠].

هذا جوابنا عن هذا السؤال الذي أورده هذا السائل، وما أكثر من يحتج به من أهل الضلال، وهو عجب منهم؛ لأنهم لا يحتجون بمثل هذه الحجة على مسائل الدنيا أبدا، بل تجدهم يسوقون في مسائل الدنيا ما هو أنفع لهم، ولا يمكن لأحد أن يقال له هذا الطريق الذي أمامك طريق وعر صعب، فيه لصوص، وفيه سباع، وهذا الطريق الثاني طريق سهل آمن لا يمكن لأحد أن يسلك الطريق الأول ويدع الطريق الثاني، مع أن هذا نظير الطريقين: طريق النار وطريق الجنة، فالرسول بين طريق الجنة، وقال: هو هذا. وبين طريق النار، وقال: هو هذا. وحذر من الثاني، ورغب في الأول، ومع ذلك فإن هؤلاء العصاة يحتجون بقضاء الله وقدره – وهم لا يعلمونه- على معاصيهم.