(۱۰۴) مذهب اهل سنت درباره‌ی اثبات صفات برای الله

(۱۰۴) سوال: مذهب اهل سنت و جماعت درباره‌ی اثبات صفات برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ چگونه است؟

جواب:

اهل سنت و جماعت –که الله ما و شما را از آن‌ها قرار دهد- الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را بیش از دیگران تعظیم نموده و بزرگ می‌شمارند. همچنین بیش از دیگران به نصوص قرآن و سنت احترام می‌گذارند. آنان از چیزی که قرآن و حدیث درباره‌ی صفات الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آورده است، فراتر نمی‌روند. از این ‌رو برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ همان چیزی را اثبات می‌کنند و اعتقاد دارند که الله برای خود اثبات نموده است هر چند که عقل‌ها پیرامونش متحیر بمانند و چیزهایی که الله از خود نفی کرده را نیز نفی می‌کنند هر چند که عقل‌ها ثبوتش را گمان کنند.

مثال: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از ازل تا ابد، بالاتر از همه چیز است و او سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دارای برتری و علوّ مطلق در هر زمان و مکان است، بالاتر از آسمان‌ها و مخلوقاتش و مستقر بر عرش است. از پیامبرﷺ ثابت است که فرمود: «أنه ينزل إلى السماء الدنيا حين يبقى ثلث الليل الآخر»^۱: (هنگامی‌ که یک‌ سوم آخر شب باقی بماند، الله به آسمان دنیا می‌آید» شیطان سراغ انسان آمده و می‌گوید: چطور فرود می‌آید در حالی ‌که علو و برتری لازمه‌ی او است و از ذاتش جدا نیست؟ می‌گوییم: عقل در آن متحیر و عاجز می‌ماند؛ ولی ما باید تصدیق کنیم و بگوییم: الله به کیفیت و چگونگی آن داناتر است. ایمان می‌آوریم به این که فرود می‌آید ولی کیفیت را نمی‌دانیم زیرا در تمامی صفاتی که الله دارد، هیچ چیز مانند او نیست.

بدین خاطر برخی از علما گفته‌اند: قرآن و سنت چیزی آورده که عقول‌ از درک آن عاجز می‌ماند نه چیزی که عقول‌ آن را غیر ممکن بداند. در مورد اسماء و صفات الله، تصدیق و ایمان به ‌آن‌ها و حق بودن و حقیقت داشتن آن‌ها، واجب است. هرچند عقل‌های ما از درک کیفیت آن سرگردان و عاجز بماند. بنابراین راه میانه و مستقیم اهل سنت و جماعت، این است که هرچه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خود را به آن نامیده یا وصف نموده، واجب است که تصدیق کنیم و به آن ایمان آوریم؛ فرقی ندارد که در قرآن یا در سنت آمده باشد.

الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: ﴿وجاء ربك والملك صفا صفا﴾ [فجر: ۲۲] : (پروردگار تو بیاید و فرشتگان صف کشیده بیایند) شیطان سراغ انسان آمده و می‌گوید: الله چگونه می‌آید؟ می‌گوییم: با کیفیتی می‌آید که الله خواسته باشد؛ کیفیت و چگونگی آن‌ نامعلوم است. به آن ایمان آورید؛ هرچند عقل از درک آن متحیر و عاجز بماند. در هر حال واجب است که تصدیق کنید. بدین سبب، قومی که عقل‌های خود را در اسماء و صفات الله، داور قرار دادند، آن ‌چه الله برای خود اثبات نموده را انکار کرده و نصوص قرآن و سنت را تحریف کردند؛ گفتند: فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ : ﴿استوى على العرش﴾ [أعراف: ٥٤] بدین معنا است که: (بر عرش مستولی و چیره شد) سبحان الله! چطور است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: ﴿إن ربكم الله الذي خلق السموت والأرض في ستة أيام ثم استوى على العرش﴾ [أعراف: ٥٤] : (همانا پروردگار شما الله است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر عرش مستقر شد) آیا امکان دارد که بگوییم: الله قبل از آن، بر عرش چیره و غالب نبود؟ این مسأله را یک فرد عامی انکار می‌کند چه برسد به یک علم‌ پژوه؟ اما وقتی انسان عقلش را در اموری داور قرار دهد که خبر محض هستند، گمراه شده و از حق منحرف می‌شود.

به همین خاطر برادرانم که می‌گویند استوی به معنای استولی است را نصیحت می‌کنم که به سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ توبه کنند و ایمان آورند ‌که الله بر عرش مستقر شده است؛ یعنی: بر آن علوّ یافته است؛ علوّ خاصی که شایسته‌ و سزاوار جلال و عظمت او است. بدانند که الله در روز قیامت، آن‌ها را درباره‌ی اعتقاد نسبت به پرودگارشان سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بازخواست می‌نماید که آیا بر اساس کتاب الله و سنت رسولش چنین اعتقاد داشته‌اند یا بنا بر آن‌ چه هوس و عقل‌ اقتضا می‌کرد؟ نصیحتم به این افراد این است که به ‌سوی الله توبه کنند و از الله می‌خواهم که توبه‌ی آن‌ها را بپذیرد و به آنان توفیق حق دهد تا به آن ‌چه در کتاب الله آمده مطابق مقصود الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ایمان بیاورند.

همچنین کسانی که گفتند: (الله با ذات خویش بر بالای مخلوقات علوّ ندارد) و گفتند: (درست نیست بگوییم: الله بالا است) را نصیحت کرده و به آنان می‌گویم: به سوی پرودگارتان توبه کنید؛ شما اکنون الله را می‌خوانید در‌حالی ‌که قلب‌هایتان به سوی بالا بلند شده و دست‌هایتان‌ را نیز به سوی بالا دراز می‌کنید؛ کافی است فطرت خود را قاضی قرار دهید؛ اوهام و چیزهایی که شما را گمراه می‌کند را رها کنید. چگونه شایسته و سزاوار است برتری و بالا بودن الله را انکار کرده و بگویید: (او با ذات خویش در همه جا است)؟ آیا سزاوار است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در اتاقی تنگ و کوچک باشد؟ آگاه باشید که این افراد باید از الله بترسند و از این عقیده‌ی فاسد و باطل به سوی الله بازگردند. می‌ترسم که بمیرند و با این عقیده پروردگار خویش را ملاقات کنند و زیان و خسران بینند.

***

[أخرجه البخاري: كتاب التهجد، باب الدعاء والصلاة آخر الليل، رقم ١١٤٥؛ مسلم: كتاب صلاة المسافرين، باب الترغيب والدعاء والذكر آخر الليل، شماره ٧٥٨] ↩︎

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يسأل السائل عن مذهب أهل السُّنَّة والجماعة في إثبات الصفات الله -عز وجل-؟

فأجاب -رحمه الله تعالى-: أهل السُّنَّة والجماعة -جعلنا الله منهم- أشد الناس تعظيما لله -عز وجل، وأشد الناس احتراما لنصوص الكتاب والسُّنَّة، فلا يتجاوزون ما جاء به القرآن والحديث من صفات الله -عز وجل-، فيثبتون الله -تعالى- ما أثبته الله لنفسه وإن حارت العقول فيه، وينفون ما نفى الله عن نفسه وإن توهمت العقول ثبوته.

مثال ذلك: أن الله عز وجل – فوق كل شيء أزلا وأبدًا، وهو -سبحانه وتعالى له العلو المطلق في كل وقت وحين فوق سمواته، فوق مخلوقاته، مستو على عرشه، ثبت عن النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- «أنه ينزل إلى السماء الدنيا حين يبقى ثلث الليل الآخر»، فيأتي الشيطان للإنسان ويقول: كيف ينزل وعلوه لازم له؟ كيف ينزل؟ فنقول: هذا يحار فيه العقل، لكن يجب علينا أن نصدق ونقول: الله أعلم بكيفية هذا، نؤمن بأنه ينزل ولكن لا نعلم بالكيفية، لأن الله ليس كمثله شيء في جميع صفاته.

ولهذا قال بعضهم: إن القرآن والسنة أتى بما تحار فيه العقول، لا بما تحيله العقول، فالواجب علينا في أسماء الله وصفاته تصديقها والإيمان بها، وأنها حق وإن حارت عقولنا في كيفيتها، فالجادة لأهل السنة والجماعة أن كل ما سمى الله به نفسه أو وصف به نفسه، سواء في القرآن أو في السُّنَّة، فإنه يجب الإيمان به وتصديقه.

قوله – تعالى -: ﴿وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفَاصَفا﴾ [الفجر: ٢٢] يأتي الإنسانَ الشيطان فيقول: كيف يجيء؟ فنقول: يجيء على الكيفية التي أراد الله، الكيف مجهول، يجب عليك أن تؤمن بهذا حتى لو حار عقلك به، مأمور بأن تصدق على كل حال، ولذلك ضل قوم حَكَمُوا عقولهم في أسماء الله وصفاته، فأنكروا ما أثبته الله لنفسه، وحرَّفوا به نصوص الكتاب والسُّنَّة، فقالوا: إن معنى قوله – تعالى -: ﴿اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ﴾ [الأعراف: ٥٤] أي: استولى على العرش. فسبحان الله !كيف يقول عز وجل: ﴿إنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ﴾ [الأعراف: ٥٤]، أفيمكن أن نقول: إنه قبل ذلك ليس مستوليا عليه؟ هذا أمر ينكره العامي فضلا عن طالب العلم، لكن إذا حكم الإنسان عقله في الأمور التي تتوقف على الخبر المحض ضلَّ وزَلَّ.

ولهذا ننصح إخواننا الذين يقولون: استوى بمعنى استولى، أن يتوبوا إلى الله عز وجل، وأن يؤمنوا بأنه استوى على العرش، أي: علا عليه علوا خاصا يليق بجلاله وعظمته، وليعلموا أن الله سائلهم يوم القيامة عما اعتقدوا في ربهم عز وجل، وهل اعتقدوا ذلك بناء على كتاب الله وسنة رسوله، أو بناء على ما تقتضيه أهواؤهم وعقولهم؟ إن نصيحتي لهؤلاء أن يتوبوا إلى الله، وأسأل الله أن يتوب عليهم ويوفقهم للحق، فليؤمنوا بما جاء في كتاب الله على مراد الله -عز وجل-.

وكذلك أنصح من قالوا: إن الله ليس عاليا بذاته فوق المخلوقات، وقالوا: لا يجوز أن نقول: إن الله فوق، فنقول: توبوا إلى ربكم، أنتم الآن تدعون الله وتجدون قلوبكم مرتفعة إلى فوق وتمدون أيديكم أيضًا إلى فوق، دعوكم وفطرتكم فقط ، واتركوا عنكم الأوهام والأشياء التي تضلكم، وإذا أنكرتم علو الله وقلتم: إنه بذاته في كل مكان، فكيف يليق هذا؟ أيليق أن يكون الله تعالى في حجرة ضيقة ؟ ألا فليتق الله هؤلاء، وليتوبوا إلى الله من هذه العقيدة الفاسدة الباطلة أخشى أن يموتوا فيلقوا ربهم على هذه العقيدة فيخسروا.