۴۳۱ – از شیخ رحمه الله سوال شد: حکم قسم خوردن بر الله چیست؟

جواب دادند: قسم خوردن بر الله چنین است که انسان بگوید: والله که چنین و چنان نخواهد شد، یا، والله که الله چنین و چنان نخواهد کرد. قسم خوردن بر الله دو نوع است:

نوع اول: آنچه که باعث می‌شود شخص بر الله قسم بخورد، اعتماد قویِ مُقسم بر الله عز و جل و قوت ایمانش به او، همراه با اعتراف به ضعف خود، و عدم ملزم نمودن الله به چیزی است. این کار جایز است، و دلیل آن، فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه وسلم است: «چه بسا ژولیده موی غبار آلوده‌ای که او را از درها می‌رانند، که اگر بر الله قسم بخورد، الله قسم گیرش نمی‌کند»[۱]. دلیل آخر، دلیلی واقعی در حدیث انس بن نضر است. وقتی خواهر انس به نام رُبَیِّع، دندان‌های جلوی دخترکی از انصار را شکست، خانواده‌ی آن دختر، طلب قصاص کردند. از آنها خواسته شد عفو کنند. اما قبول نکردند. به آنها پیشنهاد مبلغ خسارت داده شد. قبول نکردند. پس نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمدند. اما خانواده‌ی دختر، جز قصاص چیزی نمی‌خواستند. پس رسول الله صلی الله علیه وسلم دستور به قصاص دادند. در این هنگام انس بن نضر گفت: آیا دندان‌های جلوی رُبَیِّع شکسته می‌شوند؟ خیر، قسم به کسی که تو را به حق مبعوث نمود، دندان‌هایش شکسته نمی‌شود. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «ای انس، در کتاب الله آمده که باید قصاص شود». در این هنگام خانواده‌ی دختر راضی شده و عفو کردند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «همانا در میان بندگان الله، کسانی هستند که اگر بر الله قسم بخورند، الله او را تصدیق کرده و رغبتش را محقق می‌نماید». این در حالی بود که انس رضی الله عنه برای اعتراض بر حکم و خود داری از اجرای آن، قسم نخورد. الله نیز در دل اولیای آن دختر که دندانش شکسته بود، رحمت انداخت و به همین خاطر، عفو کردند. در همین هنگام رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «همانا در میان بندگان الله، کسانی هستند که اگر بر الله قسم بخورند، الله او را تصدیق کرده و رغبتش را محقق می‌نماید». این نوع از قسم خوردن، اشکالی ندارد.

نوع دوم: نوع دیگر قسم خوردن بر الله، آن کس که انگیزه‌اش غرور و اعجاب به نفس است و تصور می‌کند که وظیفه‌ی الله است چنین و چنان کند. این نوع – عیاذاً بالله – حرام است، و ممکن است باعث از بین رفتن اعمال نیک انسان شود. دلیل این نوع، همان مرد عابدی است که همیشه بر مردی گناهکار می‌گذشت، و هر بار او را از معصیت نهی می‌کرد، اما او دست از گناه نمی‌کشید. به همین خاطر روزی گفت: قسم به الله که الله فلانی را نمی‌آمرزد. – از الله عافیت می‌طلبیم – این نوعی محروم کردن از رحمت الله است؛ چون آن شخص به خود مغرور بود. الله عز و جل فرمود: «چه کسی قسم به من می‌خورد که فلانی را نمی‌آمرزم؟ بی گمان او را آمرزیدم و عمل تو را نابود کردم». ابوهریره می‌گوید: «سخنی گفت که دنیا و آخرتش را به نابودی کشاند». از اینجا در می‌یابیم که یکی از چیزهایی که بسیار برای انسان ضرر دارد، زبان است. چنان که رسول الله صلی الله علیه وسلم به معاذ بن جبل فرمود: «آیا تو را از ملاک همه‌ی اینها آگاه سازم»؟ گفتم: بله یا رسول الله. رسول الله صلی الله علیه وسلم زبان خود را گرفته و گفت: این را نگه دار. گفت: یا رسول الله، آیا مگر ما در مورد آنچه می‌گوییم، مواخذه می‌شویم؟ فرمودند: «مادرت به عزایت بنشیند ای معاذ، آیا چیزی جز زبان، باعث افتادن مردم با صورت یا بینی در آتش می‌شود»؟ والله الموفق و الهادی إلی سواء السبیل.

[۱] – یعنی الله خواسته‌اش را بر آورده می‌کند. (مترجم)