۲۲۰ – از شیخ رحمه الله در مورد شروط حکم تکفیر مسلمان سوال شد؟ و نیز حکم کسی که عمل کفر آمیزی را از روی مزاح انجام دهد، چیست؟

جواب دادند: حکم تکفیر مسلمان دو شرط دارد:

اول: دلیلی وجود داشته باشد بر اینکه این عمل، از اعمال کفر آمیز.

دوم: انطباق حکم بر کسی که این عمل را انجام داده، به این صورت است که این شخص، به کفر بودن آن عمل واقف بوده، و از روی قصد آن را انجام داده است. اما اگر نسبت به کفر بودن آن، اطلاع نداشته، تکفیر نمی‌شود. زیرا الله تعالی می‌فرماید: {وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا}[۱]، یعنی: {و هر کس پس از آنکه راه هدایت برایش روشن و آشکار شد، با پیامبر مخالفت نماید و راهی غیر از راه مومنان در پیش بگیرد، او را به همان راهی که در پیش گرفته، واگذار می‌کنیم و او را به دوزخ می‌اندازیم. و (این) چه بد سرنوشتی است}، و می‌فرماید: {وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ مَا يَتَّقُونَ}[۲]، یعنی: {و الله، بر آن نیست که گروهی را پس از آنکه هدایتشان نمود، گمراه نماید؛ مگر آنکه مواردی را که باید از آنان بپرهیزند، برایشان بیان می‌کند}، و می‌فرماید: {وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا}[۳]، یعنی: {و تا پیامبری نفرستیم، هیچ‌کس را عذاب نمی‌کنیم}.

اما چه وقت معذور نیست؟ وقتی که در تعلیم یا تثبّت حاصل کردن، کوتاهی کند. مثلا به او گفته شده باشد که این کار، کفر است. اما سهل انگاری کرده و به دنبال اطمینان یافتن از صحت این گفته، نرود. در چنین حالتی، معذور نیست.

همچنین اگر بدون قصد، مرتکب عملی شود که فاعل آن عمل کافر می‌شد، با انجام آن عمل، کافر نمی‌شود. مثلا او را مجبور کنند عمل کفر آمیز انجام دهد، اما قلبش همچنان بر ایمان استوار باشد، و یا از شدت خوشحالی، اختیار عقلش را از دست بدهد و نداند چه می‌گوید؛ مثل سخن صاحب شتری که آن را گم کرده بود، سپس زیر درختی به انتظار مرگ خوابید. لحظه‌ای بیدار شد و دید شترش بالای سرش ایستاده. افسار شترش را گرفت و از شدت خوشحالی گفت: «پروردگارا تو بنده‌ی من و من پروردگار توام». از شدت خوشحالی، اشتباه کرد.

اما کسی که از روی شوخی، عمل کفر آمیزی انجام دهد، چنان که اهل علم گفته‌اند، کافر می‌شود. چون از روی قصد اینکار را می‌کند.

[۱] – سوره نساء، آیه «۱۱۵».

[۲] – سوره توبه، آیه «۱۱۵».

[۳] – سوره إسراء، آیه «۱۵».