۲۰۵ – از شیخ رحمه الله در مورد حکمت وجود گناهان و کفر سوال شد؟
جواب دادند: حکمت‌های بسیاری برای وجود معاصی و کفر وجود دارد. از جمله:
۱ . حتمی شدن سخن الله تعالی. چون وعده داده که جهنم پر خواهد شد. الله تعالی می‌فرماید: {وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ . إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ}[۱]، یعنی: {ولی مردم همواره در اختلافند. مگر کسانی که پروردگارت به آنها رحم کند؛ و برای همین آنها را آفریده است. و سخن و فرمانِ حتمی پروردگارت بر این رفته است که: دوزخ را از همه‌ی سرکشان جن و انس پُر خواهم کرد}.
۲ . ظهور یافتن حکمت و قدرت الله تعالی. چه اینکه بندگان را به دو قسمت، تقسیم کرده: فرمانبر، و نافرمان. با این تقسیم، حکمت الله تعالی آشکار می‌شود. زیرا، طاعت دارای افرادی است که آن را به جای می‌آورند، و معصیت نیز دارای افرادی است که آن را انجام می‌دهند. الله تعالی می‌فرماید: {اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ}[۲]، یعنی: {الله می‌داند رسالتش را کجا قرار دهد}، و می‌فرماید: {وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ}[۳]، یعنی: {و آنان که هدایت یافتند، (الله) بر هدایتشان افزود و پرهیزکاری و تقوایشان را به آنان بخشید}. اینها اهل طاعت هستند. همچنین الله تعالی می‌فرماید: {و اما بر پلیدی و شک بیماردلان، پلیدی و شکی دیگر افزود و در حال کفر مردند}، و می‌فرماید: {فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُم}[۴]، یعنی: {و چون منحرف شدند، الله دل‌هایشان را منحرف کرد}، که اینها، اهل معصیت هستند.
با این تقسیم، قدرت الله تعالی آشکار می‌شود. چرا که هیچ کس جز او قادر به این کار نیست. چنان که می‌فرماید: {لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ}[۵]، یعنی: {و هدایت آنها بر تو نیست، اما الله هر کس را بخواهد هدایت می‌کند}، و می‌فرماید: {إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}[۶]، یعنی: {به‌طور قطع تو نمی‌توانی کسی را که دوست داری، هدایت کنی؛ ولی الله هر که را بخواهد، هدایت می‌کند. و او به هدایت‌یافتگان داناتر است}.
۳ . یکی دیگر از حکمت‌های آن، این است که شخص مطیع، اندازه‌ی نعمت الله بر خود را به وسیله‌ی اطاعت از او، وقتی که حال اهل معصیت را می‌بیند، بداند. الله تعالی می‌فرماید: {لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}[۷]، یعنی: {الله، بر مومنان منت نهاد که در میانشان پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آنها بخواند و پاکشان بدارد و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد؛ اگر چه پیشتر در گمراهی آشکاری بودند}.
۴ . پناه بردن بنده به پرورگارش به وسیله‌ی دعا، که بین او و گناه، فاصله قرار دهد، و دعا، نوعی عبادت است.
۵ . اینکه وقتی بنده مرتکب معصیتی شد، و الله با توبه بر او منت گذاشت، بیشتر به سوی الله بازگردد و قلبش برای الله خاشع شود، و چه بسا بعد از توبه، بسیار بهتر از وقتی باشد که هنوز مرتکب آن معصیت نشده بود. چون غرور و اعجاب از او برداشته شده و بنده، شدت نیاز خود به پروردگارش را حس می‌کند.
۶ . برپایی جهاد، و امر به معروف و نهی از منکر. زیرا اگر معاصی و کفر نبود، جهاد و امر به معروف و نهی از منکر نیز وجود نداشت.
و دیگر حکمت‌ها و مصالحی که در این امر نهفته است… و لله فی خلقه شؤون.
[۱] – سوره هود، آیات «۱۱۸و۱۱۹».
[۲] – سوره أنعام، آیه «۱۲۴».
[۳] – سوره محمد، آیه «۱۷».
[۴] – سوره صف، آیه «۵».
[۵] – سوره بقره، آیه «۲۷۲».
[۶] – سوره قصص، آیه «۵۶».
[۷] – سوره آل عمران، آیه «۱۶۴».
