۱۸۶ – از شیخ رحمه الله سوال شد: آیا آتش در آسمان است یا در زمین؟
جواب دادند: در زمین است. اما برخی علما گفته‌اند که این آتش، همان دریاها هستند، و دیگران گفته‌اند که این آتش در درون زمین است. اظهر این است که این آتش در درون زمین قرار دارد. ولی نمی‌دانیم دقیقا کجای زمین است. ایمان داریم که این آتش در زمین است، نه در آسمان. اما نمی‌توانیم تعیین کنیم که کجای زمین است؟
دلیل اینکه جهنم در زمین است، این است:
الله تعالی می‌فرماید: {كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ}[۱]، یعنی: {چنین نیست (که می‌پندارند)؛ به راستی که نامه‌ی اعمال بدکاران در «سجّین» است}، و سجین به ارض سُفلی گفته می‌شود. همچنین در حدیثی در مورد کافرانی که در حالت مرگ قرار گرفته و روحشان قبض می‌شود، آمده که درهای آسمان به روی آنها باز نمی‌شود، و الله تعالی می‌فرماید: «کتاب بنده‌ام را در سجین بنویسید و او را به زمین بازگردانید»، و اگر آتش جهنم در آسمان بود، درهای آسمان برای آنها باز می‌شد که وارد آن شوند؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم اصحاب جهنم را دیدند که در آن عذاب می‌شوند، و اگر در آسمان بود، لازمه‌ی داخل شدن جهنمیان به جهنم این بود که درهای آسمان برایشان باز شود.
اما عده‌ای اشخاص، اشکال گرفته و گفته‌اند: رسول الله صلی الله علیه و سلم در شب معراج چگونه این را دیده در حالی که جهنم در زمین است؟[۲]
من از این سخن تعجب می‌کنم. چه اینکه ما وقتی در هواپیما هستیم، زمین را در زیر پای خود دیده و آن را درک می‌کنیم. پس رسول الله صلی الله علیه وسلم چطور آن را نمی‌بیند در حالی که او نیز در آسمان است؟!
حاصل اینکه: جهنم در زمین است و در این زمینه احادیثی روایت شده‌اند. اما این احادیث، ضعیف هستند. همچنین در این مورد، آثاری از سلف مانند ابن عباس و ابن مسعود رضی الله عنهم روایت شده که مطابق با ظاهر قرآن است: {إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ}[۳]، یعنی: {دروازه‌های آسمان برای کسانی که آیات ما را انکار و از (پذیرش) آن سرکشی کردند، گشوده نمی‌شود و آنان وارد بهشت نمی‌گردند، مگر آنکه شتر وارد سوراخ سوزن شود. و این چنین، مجرمان را مجازات می‌کنیم}. و شکی نیست کسانی که آیات الهی را تکذیب کرده و استکبار ورزند، در جهنم هستند.
[۱] – سوره مطففین، آیه «۷».
[۲] – نگا: فتوای شماره‌ی «۱۵۴».
[۳] – سوره أعراف، آیه «۴۰».
