۱۶۴ – از شیخ رحمه الله سوال شد: در روز قیامت، کافر چگونه مورد محاسبه قرار خواهد گرفت، در حالی که تکالیف شرعی از کافر خواسته نشده؟

جواب دادند: این سوال مبنی بر فهم غلط است. زیرا در قیامت از کافر همان چیزی مطالبه می‌شود که از مومن نیز مطالبه می‌شود. با این تفاوت که کافر، در دنیا به آن ملزم نیست. دلیل اینکه کافر نیز مطالبه می‌شود، این آیه است: { إِلَّا أَصْحَابَ الْيَمِينِ . فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءَلُونَ . عَنِ الْمُجْرِمِينَ . مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ . قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ . وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ . وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ . وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّين}[۱]، یعنی: {مگر اهل سعادت و نیک‌بختی. که در بوستان‌ها هستند و می‌پرسند: از گنهکاران؛ چه چیزی شما را به دوزخ کشاند؟ می‌گویند: ما از نماز گزاران نبودیم. و به بینوایان غذا نمی‌دادیم. و با اهل باطل در باطلشان هم نشین و غوطه‌ور بودیم. و روز جزا را انکار می‌کردیم}. اگر آنها به خاطر ترک نماز و ترک اطعام مساکین مورد عقوبت قرار نمی‌گرفتند، ذکر آن را به میان نمی‌آوردند. چون ذکر این مسائل در چنین حالتی، هیچ فایده‌ای ندارد. پس این دلیلی است که آنها بر فروع اسلام محاسبه می‌شوند، و همان طور که این مقتضای اثر است، مقتضای نظر نیز همین است. وقتی الله تعالی مومن را به خاطر کم کاری در دینش مورد عقوبت قرار می‌دهد، چطور کافر را معاقبه نمی‌کند؟ بلکه من چیزی بیشتر از آن به تو می‌گویم: کافر به خاطر هر نعمتی از خوردنی و نوشیدنی و غیره که الله به او داده، مورد عقوبت قرار می‌گیرد. الله تعالی می‌فرماید: { لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}[۲]، یعنی: {بر کسانی که ایمان آورده و کارهای نیک و شایسته انجام داده‌اند، گناهی در مورد آنچه – پیش از تحریم – خورده‌اند، نیست؛ چنانچه تقوا پیشه کنند و ایمان بیاورند و کارهای نیک انجام دهند، سپس تقوا پیشه سازند و ایمان بیاورند، سپس تقوا پیشه کنند و نیکی نمایند، و الله نیکوکاران را دوست دارد}. منطق آیه، رفع اشکال از مومنین در مورد آن چیزی است که خورده‌اند، و مفهومش این است که کافر در مورد هر آنچه بخورد، باز خواست خواهد شد. نیز این فرموده‌ی الله: { قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ}[۳]، یعنی: {بگو چه کسی زینت الهی (و پوشیدنی‌هایی) را که الله برای بندگانش پدید آورده و خوراکی‌های حلال و پاک را حرام کرده است؟ بگو: اینها در زندگی دنیا از آنِ مومنان است و روز قیامت، ویژه‌ی آنان می‌باشد}. زیرا این قسمت از آیه: {قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا: بگو: اینها در زندگی دنیا از آنِ مومنان است}، دلیل بر این است که غیر مومن در دنیا حق لذت جویی از آن را ندارد. منظورم این است که حق شرعی ندارد. اما اینکه از نظر کونی، یعنی اینکه الله آن را خلق کرده و این کافر از آن نفع می‌برد، این حق را دارد و این چیزی است که کسی نمی‌تواند آن را انکار کند. پس این دلیلی است که کافر حتی به خاطر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌های مباح نیز مورد محاسبه قرار می‌گیرد، و همان طور که مقتضای اثر است، مقتضای نظر نیز همین است. چه اینکه این کافری که الله را نافرمانی کرده و به او ایمان نمی‌آورد، چگونه این حق را دارد که از نعمت‌هایی که الله به بندگانش داده، استفاده کند. بر اساس این چیزی که برایت تبیین شد، پس کافر در روز قیامت به خاطر عملش مورد محاسبه قرار می‌گیرد. اما محاسبه‌ی کافر مانند محاسبه‌ی مومن نیست. زیرا محاسبه‌ی مومن، محاسبه‌ای سهل و آسان است که الله با او خلوت کرده و گناهانش را برایش بر می‌شمرد تا جایی که بنده به گناهانش اعتراف و اقرار می‌کند. سپس الله سبحانه و تعالی به او می‌گوید: «در دنیا این گناهان را برایت پوشاندم، و امروز نیز آن را برایت می‌آمرزم». اما محاسبه‌ی کافر این گونه است که به گناهانش اقرار کرده و سپس در میان همه جار زده می‌شود: {وَيَقُولُ الْأَشْهَادُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ}[۴]، یعنی: {آنجاست که شاهدان می‌گویند: اینها همان کسانی هستند که بر پروردگارشان دروغ بستند. آگاه باشید که لعنت و نفرین الله بر ستمکاران است}.

[۱] – سوره مدثر، آیات «۳۹-۴۶».

[۲] – سوره مائده، آیه «۹۳».

[۳] – سوره أعراف، آیه «۳۲».

[۴] – سوره هود، آیه «۱۸».