(۶۸۷۶) سوال: شیخ بزرگوار، آیا مال از نعمت‌ها است یا از بلاها؟

جواب:

بدون شک مال یکی از نعمت‌های الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است اما هر نعمتی از جانب الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ، در حقیقت نوعی آزمایش است، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَنَبۡلُوكُم بِٱلشَّرِّ وَٱلۡخَیۡرِ فِتۡنَةࣰۖ وَإِلَیۡنَا تُرۡجَعُونَ} [سوره اﻷنبياء: ۳۵]: (و شما را به بدی و نیکی (کاملا) آزمایش می‌کنیم، و به‌سوی ما بازگردانده می‌شوید. (

الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ  درباره‌ی سلیمان عَلَيْهِ‌السَّلَام، هنگامی که تخت بلقیس نزد او آورده شد، فرمود: {قَالَ هَـٰذَا مِن فَضۡلِ رَبِّی لِیَبۡلُوَنِیۤ ءَأَشۡكُرُ أَمۡ أَكۡفُرُۖ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا یَشۡكُرُ لِنَفۡسِهِۦۖ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیࣱّ كَرِیمࣱ} [سوره النمل: ۴۰]: (گفت: «این از فضل پروردگار من است تا مرا بیازماید که آیا شکر او را به جای می‌آورم یا ناسپاسی می‌کنم!» پس هر که شکر کند، تنها به نفع خود شکر می‌کند و هر که ناسپاسی کند پس (به زیان خود نموده است) بی‌گمان پروردگار من بی‌نیاز کریم است. )

پس مال، نعمتی از نعمت‌ها است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بنده‌اش را با آن آزمایش می‌کند: آیا او شکرگزار الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بر این نعمت خواهد بود و آن را در راه طاعت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به کار خواهد برد یا کفران این نعمت را می‌کند و آن را در معصیت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به کار می‌برد؟ واگر اگر شکر کند، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ پاداش شاکران را به او می‌دهد؛ پاداشی بیشتر هم در دنیا و هم در آخرت همان‌طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ  فرمودند: {وَإِذۡ تَأَذَّنَ رَبُّكُمۡ لَىِٕن شَكَرۡتُمۡ لَأَزِیدَنَّكُمۡ} [سوره إبراهيم: ۷]: (و (و به یاد آورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام کرد که: اگر شکر گزاری کنید، یقیناً (نعمت خود را) به شما افزون می‌دهم. (

اما اگر دومی باشد و کفر نعمت بورزد و نعمت را در راه نافرمانی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ استفاده کند، پس او کفران نعمت کرده و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلَىِٕن كَفَرۡتُمۡ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدࣱ} [سوره إبراهيم: ۷]: (و اگر کفران کنید، بی‌گمان عذاب من سخت است. (

بدانید، کسی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به او نعمت مال داده و او این نعمت را کفران کرده و همچنان در ناز و نعمت زندگی می‌کند، این نشانه رضایت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از او نیست بلکه این یک استدراج از سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ حکمت دارد؛ او ممکن است ظالم را مهلت دهد و با نعمت‌ها او را به‌ تدریج به دام بیندازد تا وقتی که او را گرفت، دیگر رهایش نمی‌کند همان‌طور که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُمْلِي لِلظَّالِمِ، فَإِذَا أَخَذَهُ لَمْ يُفْلِتْهُ. ثُمَّ قَرَأَ: { وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ}»[۱]: (همانا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به ستمگر مهلت مى دهد اما هنگامى كه او را مؤاخذه كرد، هرگز رهايش نمى‌كند سپس اين آيه را قرائت كرد: {وَكَذَٰلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَىٰ وَهِيَ ظَالِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ}: (و مؤاخذه‌ى پروردگارت اين چنین است، هنگامی که (مردمان) آبادی‌ها و شهرها ستمکار باشند، بی گمان مؤاخذه‌ى او دردناک و (بسيار) شديد است)).

باید کسی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به او نعمت مال عطا کرده و او آن را در معصیت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ  به کار می‌گیرد، بر حذر باشد و شکرگزار پروردگار خود باشد و واجباتی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در مورد این مال بر او واجب کرده است، از جمله زکات و نفقات واجب و دیگر مواردی که دلایل شرعی بر آن‌ها دلالت دارند، را به جا آورد.

[۱] صحیح بخاري: كتاب تفسير القرآن، باب قوله ﴿وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ﴾ [هود : ۱۰۲] ، شماره (٤٤٠٩) ، وصحیح مسلم: كتاب البر والصلة والآداب، باب تحريم الظلم، شماره (٢٥٨٣).