(۶۶۰۱) سوال: اگر مردم در مجلسی جمع شوند و دیگرانی وارد مجلس گردند، آیا سنت است که برای آن‌ها بلند شد اگر چه پشت‌سرهم باشند یا فقط نشستن سنت است؟ و روش رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم دراین‌باره چه بوده است؟

جواب:

روش رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم در این‌باره این‌ بوده که برای هیچ کس بلند نمی‌شده و خوشش نمی‌آمده که کسی برای او بلند شود ولی در صحیح بخاری آمده است: «أَنَّ رَسُولَ اللَّه صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم قَامَ حِينَ جَاءَهُ وَفْدُ هَوَازِنَ مُسْلِمِينَ، فَسَأَلُوهُ أَنْ يَرُدَّ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَسَبْيَهُمْ»[۱]: (آنگاه که فرستادگان هوازن نزد مسلمانان آمدند رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم برخواست و آن‌ها از رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم خواستند که اموال و اسیرانشان را به ایشان بازگرداند) لذا این برخواستن یا برای استقبال از آن‌ها بوده یا برای صحبتی که می‌خواسته انجام دهد، بوده است.

در هر صورت اگر مردم بر برنخواستن برای کسی که وارد می‌شود عادت نکنند، اولی‌تر و بهتر است ولی مادامی که به آن عادت کرده‌اند و طوری گشته که اگر کسی برای او بلند نشود توهین به حساب می‌آید، پس شایسته نیست که انسان کاری را که باعث دشمنی بین مردم می‌گردد انجام دهد ولی بهتر همانطور که گفتم آن‌ است که مردم به بلند نشدن عادت کنند و برای آن‌ها بیان شود که سنت برنخواستن می‌باشد.

ولی واجب است که بین بلند شدن برای شخص و به سوی شخص و بر شخص تفاوت گذاشت چون حکم این سه، باهم فرق می‌کند لذا برخواستن به سوی شخصی برای استقبال از او، اشکالی ندارد بلکه در حق کسی که مستحق آن است، سنت نیز می‌باشد زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم به قبیله‌ی اوس هنگامی سعد بن معاذ رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ برای حکم کردن در بنی قریظه آمد، فرمود: «قُومُوا إِلَى سَيِّدِكُمْ»[۲]: (برای سید (سرور) خود برخیزید).

اما برخواستن برای کسی همانطور که چندی گذشته ذکر کردیم ترک آن بهتر است ولی اگر مردم به آن عادت کرده‌اند و در ترک آن مفسده‌ای می‌باشد پس به خاطر اجتناب از آن مفسده شایسته نیست که ترک گردد.

اما برخواستن بر کسی از آن نهی شده یعنی انسان برای شخص که نشسته است بایستاد، این از آن نهی شده مگر برای مصلحت یا نیازی باشد که از مصلحت این می‌باشد که در آن ایستادن، خشم دشمنان کافر را در آورد همانطور که مغیرة بن شعبه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ هنگامی که نمایندگان قریش برای گفتگو نزد رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم آمده‌ بودند با شمشیر نزد رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم ایستاده بود و در این مصلحت بود و آن خشم در آوردن کافران و بیان عظمت رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم در بین اصحاب بود همچنین اگر نیازی به آن وجود داشته باشد مانند این که اگر ترسی بر جان شخصی وجود دارد، اشکالی ندارد که بر او بایستند به خاطر این که به آن نیاز است وگرنه از آن نهی شده است حتی رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده‌اند: «إِنَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ؛ فَإِذَا رَكَعَ فَارْكَعُوا، وَإِذَا رَفَعَ فَارْفَعُوا، وَإِذَا صَلَّى جَالِسًا فَصَلُّوا جُلُوسًا»[۳]: (امام برای این قرار داده شده که به او اقتدا شود؛ آنگاه که رکوع کرد، رکوع کنید و هنگامی که بلند شد، بلند شوید و اگر نشسته نماز خواند، نشسته نماز بخوانید) و این برای محقق گشتن اقتدا به امام است؛ اقتدا به امام در نشستن هنگامی که نشسته نماز بخواند و همچنین دوری از مشابهت عجم‌هایی که در کنار پادشاهان خود می‌ایستادند (در حالی که پادشاه نشسته است).

بنابراین واجب است که فرق بین این سه چیز دانسته شود: برخواستن برای شخص، برخواستن به سوی شخص و برخواستن بر شخص (یعنی کنار او بایستند در حالی که او نشسته است) و این به نسبت کسی می‌باشد که برمی‌خیزد اما به نسبت کسی که برای او برمی‌خیزند، رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده است: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَمْثُلَ لَهُ الرِّجَالُ قِيَامًا؛ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ»[۴]: (کسی که دوست داشته باشد مردان برای او بایستند، پس جایگاهش را در آتش آماده کند).

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] صحیح بخاری: كتاب مواقيت الصلاة، باب: إنما جعل الإمام ليؤتم به شماره (٦٥٦)، ومسلم:کتاب الصلاة، باب ائتمام المأموم بالإمام، شماره (٤١٢).

[۴] تخریج آن گذشت.