(۶۲۸۴) سوال: ای شیخ گرامی، من متأهل هستم و چند فرزند دارم، پیش‌تر بر راه مستقیم نبودم؛ قمار می‌کردم، شراب می‌خوردم، و بر خود و فرزندانم اسراف می‌کردم اما بعد از آن، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مرا به راه مستقیم هدایت کرد، و اکنون قرآن می‌خوانم و نماز می‌خوانم و روزه می‌گیرم، در حالی‌که قبلاً رمضان را روزه نمی‌گرفتم مرا راهنمایی کنید، آیا کفاره‌ای برای آنچه در گذشته انجام داده‌ام وجود دارد؟ امیدوارم راهنمایی‌ام کنید، جزاکم‌الله خیراً.

جواب:

بی‌تردید این پرسشی مهم و بزرگ است، به‌ویژه با توجه به آنچه سؤال‌کننده از منکرات بزرگی مانند شراب و قمار و دیگر گناهان بزرگ ذکر کرده است اما می‌گویم: درِ توبه الحمدلله، همچنان باز است چرا که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ درِ توبه را در تمام اوقات برای توبه‌کنندگان باز گذاشته است، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ (آن‌طور که شایسته ذات اوست) در شب دستش را می‌گشاید تا گناهکار روز توبه کند، و در روز تا گناهکار شب توبه کند.

الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در کتاب خود بیان فرموده که همه‌ی گناهان را برای توبه‌کننده می‌آمرزد، چنان‌که فرموده: {قُلۡ یَـٰعِبَادِیَ ٱلَّذِینَ أَسۡرَفُوا۟ عَلَىٰۤ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُوا۟ مِن رَّحۡمَةِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ یَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِیعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِیمُ} [سوره الزمر: ۵۳]: ([ای پیامبر،] به بندگانم که [در ارتکاب به شرک و گناه] زیاده‌روی کرده‌اند، بگو: «از رحمت الهی مأیوس نباشید؛ چرا که [اگر توبه کنید،] الله همه‌ی گناهانتان را می‌بخشد، به راستی که او تعالی بسیار آمرزنده و مهربان است) و نیز فرموده است: {وَٱلَّذِینَ لَا یَدۡعُونَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَـٰهًا ءَاخَرَ وَلَا یَقۡتُلُونَ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِی حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَا یَزۡنُونَۚ وَمَن یَفۡعَلۡ ذَ ٰ⁠لِكَ یَلۡقَ أَثَامࣰا* یُضَـٰعَفۡ لَهُ ٱلۡعَذَابُ یَوۡمَ ٱلۡقِیَـٰمَةِ وَیَخۡلُدۡ فِیهِۦ مُهَانًا* إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ عَمَلࣰا صَـٰلِحࣰا فَأُو۟لَـٰۤىِٕكَ یُبَدِّلُ ٱللَّهُ سَیِّـَٔاتِهِمۡ حَسَنَـٰتࣲۗ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورࣰا رَّحِیمࣰا} [سوره الفرقان: ۶۸-۷۰]: (و کسانی که معبودی دیگر با الله نمی‌خوانند و کسی که الله [کشتنش را] حرام کرده است، جز به‌حق نمی‌کشند و زنا نمی‌کنند؛ و هر کس این [گناهان] را مرتکب شود، کیفرِ گناه [خویش] را می‌بیند* روز قیامت، عذابش چندین برابر می‌گردد و با خواری در آن [عذاب] جاودان می‌ماند* مگر کسی‌ که توبه کند و ایمان آورد و کاری شایسته انجام دهد؛ اینانند که الله بدی‌هایشان را به نیکی‌ها تبدیل می‌کند و الله همواره آمرزگاری مهربان است)، لذا در این آیه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از شرک، قتل نفس ناحق و زنا یاد کرده که به ترتیب تجاوز به حق الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ، جان مردم و ناموس مردم است، اما با این حال بیان فرموده که اگر کسی از این گناهان عظیم توبه کند، ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گناهان او را به حسنات تبدیل می‌کند.

همچنین فرموده: {قُل لِّلَّذِینَ كَفَرُوۤا۟ إِن یَنتَهُوا۟ یُغۡفَرۡ لَهُم مَّا قَدۡ سَلَفَ وَإِن یَعُودُوا۟ فَقَدۡ مَضَتۡ سُنَّتُ ٱلۡأَوَّلِینَ} [سوره اﻷنفال: ۳۸]: ([ای پیامبر،] به کسانی‌ که کفر ورزیدند بگو [که] اگر [از شرک و دشمنی] دست بردارند، گذشته‌هایشان بخشوده می‌شود و[لی] اگر [به رفتار گذشتۀ خود] بازگردند، سنت [و عذاب الهى كه در مورد] پیشینیان گذشت [تكرار خواهد شد])، بنابراین اگر کافر با توبه و بازگشت به الله، مورد بخشش قرار می‌گیرد، پس گناهکار مسلمان نیز اگر توبه کند و بازگردد، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گناهان گذشته‌اش را می‌آمرزد.

حقوقی که مربوط به بندگان است، مانند غصب اموال و گرفتن آن‌ها به‌طور ناحق، بر توبه‌کننده واجب است که آن‌ها را به صاحبانشان بازگرداند و اگر صاحبان آن‌ها فوت کرده باشند، باید آن‌ها را به وارثانشان بازگرداند و اگر وارثانشان را نشناسد، باید از طرف آن‌ها صدقه بدهد، که به آن‌ها می‌رسد و از این طریق ذمه‌اش برئ می‌شود، این در صورتی است که این اموال از طریق معاوضه و معامله با صاحبان آن‌ها گرفته نشده باشد اما اگر این اموال از طریق عقد و معامله و معاوضه با صاحبان آن‌ها گرفته شده باشد، دیگر نیازی به بازگرداندن آن‌ها به صاحبانشان نیست مانند قمار که سؤال‌کننده ذکر کرده بود که آن را می‌گرفت، زیرا این معامله با رضایت طرف مقابل بوده است، بنابراین او موظف به بازگرداندن آن به صاحبش نیست، بلکه آن را صدقه می‌دهد تا از آن خلاصی یابد و آن را به صاحبش برنمی‌گرداند چرا که اگر آن را به صاحبش بازگرداند، به معنای جمع بین عوض و معوض خواهد بود، یا اگر آن را به صاحبش بازگرداند، او از خروج آن از دستش به صورت حرام راضی بوده است، البته اگر فرض کنیم صاحبش نمی‌دانسته که قمار حرام است، در این صورت آن را به صاحبش بازگرداند، زیرا او در دادن آن مال، به او معذور بوده است.

خلاصه کلام این است که هر کسی که از گناهی توبه کند، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ توبه‌ی او را می‌پذیرد اما اگر گناه مربوط به حقوق دیگران باشد، که باید آن‌ها را به صاحبانشان برگرداند، توبه تنها زمانی کامل می‌شود که این حقوق به صاحبانشان بازگردانده شوند.