(۴۴۴۱) سوال: حکم قربانی را ما واضح سازید و این که شروط آن چه می‌باشد و آیا فقط برای مرده‌ها است؟

جواب:

قربانی سمت مؤکد است و بعضی از علما گفته‌اند که واجب است و همه‌ دلیلی دارند که به آن استدلال می‌کنند و احتیاط این است غنی‌ای که اللهÀ او را غنی ساخته قربانی کردن را رها نسازد و در نسکی که حجاج انجام می‌دهند خود را شریک کند و این از نعمت‌های اللهÀ بر او می‌باشد؛ حجاج قربانی‌هایشان را در ایام عید ذبح می‌کنند و غیر حجاج نیز قربانی‌هایشان را ذبح می‌کنند و این از رحمت‌های اللهÀ است که برای غیر حجاج مشروع ساخته که در نسکی از حجاج مشارکت داشته باشند و برای همین می‌گوییم کسی که برآم قادر است شایسته نیست که انجام ندهد؛ سپس قربانی برای مرده‌ها نیست و برای زنده‌ها می‌باشد و قربانی برای اموات از سنت نمی‌باشد و دلیلش این است که شرع فقط از جانب اللهÀ و رسولش می‌باشد و چیزی در سنت آمده است قربانی کردن از جانب زنده‌ها می‌باشد لذا نزدیکان رسول اللهﷺ وفات نمودند اما از جانب آنها قربانی نکرد، همه‌ی فرزندانش مگر فاطمه قبل از خودش وفات نمودند و برخی از آنها قبل از بلوغ وفات نمودند و برخی نیز بعد از بلوغ وفات نمودند که پسرانش قبل از بلوغ وفات نمودند و دخترانش بعد از بلوغ وفات کردند مکر فاطمه که بعد از خودش وفات کرد و همچنین دو تا از همسرانش خدیجه و زینب بنت خزیمه قبل از خودش وفات نمودند اما از جانب آن دو قربانی نکرد و همچنین عمویش حمزه بن عبدالمطلبJ شهید شد و از جانب او نیز قربانی نکزد لذا قربانی، خاص از جانب مرده مشروع نیست و امت خود را نیز به این دعوت نکرده است.

و برای همین می‌گوییم: قربانی کردن از جانب مرده سنت نیست چون که از رسول اللهﷺ وارد نشده است و نمی‌دانم که از صحابه نیز وارد شده باشد.

زمانی که مرده وصیت کرده باشد که از جانب او قربانی شود به تبعیت از وصیتش قربانی می‌شود و همچنین اگر مرده ضمن زنده وارد شود مانند این که شخصی از جانب خود و خانواده‌اش قربانی کند و نیت مرده و زنده را داشته باشد اما این که فقط از جانب مرده قربانی شود از سنت نیست.

اما خود قربانی شروطی دارد: آنچه به وقت آن تعلق دارد و آنچه به خود قربانی تعلق دارد اما وقت: قربانی وقتی محدودی دارد که قربانی کردن قبل یا بعد از آن فایده‌ای ندارد و وقت آن از بعد از نماز عید تا غروب خورشید شب روز سیزدهم می‌باشد لذا چهار روز وقت آن است، روز عید و سه روز بعد از آن، پس کسی که در این مدت شب یا روز قربانی کند از جهت وقت قربانی او صحیح است.

اما شروط خود قربانی: باید از شتر، گاو، گوسفند و بز باشد و کسی که غیر از اینها قربانی کند از او قبول نمی‌شود مثلا اگر کسی اسب یا آهو یا شترمرغ قربانی کند، قبول نمی‌شود زیرا که اینها وارد شده است و قربانی عبادت و شرع می‌باشد که چیزی از آن تشریع و تعبد نمی‌شود مگر این که آنچه در شرع وارد شده باشد زیرا رسول اللهﷺ می‌فرماید: «من عمل عملاً لیس علیه أمرنا فهو رد» [۱]: (هر عملی که امر ما بر آن نیست مردود است).

شرط دوم در خود قربانی: سن معتبر شرعی را داشته باشد که برای گوسفند شش ماه و برای بز یک سال و برای گاو دوسال و برای شتر پنج سال، لذا اگر کسی سن کمتر از آن را قربانی کند قبول نیست یعنی اگر گوسفندی که پنج ماه دارد قربانی کند، صحیح نمی‌باشد و اگر بزی که ده ماه دارد را قربانی کند، صحیح نمی‌باشد و همچنین اگر گاوی که یک سال و ده ماه داشته باشد و شتری که چهار سال داشته باشد مقبول نیست و باید به سن معتبر برسد و دلیل آن، قول رسول اللهﷺ می‌باشد: «لَا تَذْبَحُوا إِلَّا مُسِنَّةً (يعني ثنيَّة) ، إِلَّا أَنْ يَعْسُرَ عَلَيْكُمْ فَتَذْبَحُوا جَذَعَةً مِنَ الضَّأْنِ»[۲]: (ذبح نکنيد مگر حيوان بالغي كه دندانهاي شيري‌اش افتاده باشد؛ اگر براي شما دشوار باشد، پس گوسفندي که شش ماه كامل دارد، را قرباني کنيد).

شرط سوم: عیوبی که مانعی قبولی آن می‌شود را نداشته باشد و آن چهار عیبی است که رسول اللهﷺ هنگامی که از او سوال شد جواب دادند: «أَرْبَعٌ لَا تَجُوزُ فِي الْأَضَاحِيِّ: الْعَوْرَاءُ بَيِّنٌ عَوَرُهَا، وَالْمَرِيضَةُ بَيِّنٌ مَرَضُهَا، وَالْعَرْجَاءُ بَيِّنٌ ظَلْعُهَا ، والعجفاء التي لا تنقي»[۳] : (چهار حيوان براي قرباني جايز نيست: حيوانِ کوري که کور بودنش واضح باشد و حيوانِ بيماري که بيماريش آشکار باشد و حيوانِ لنگي که لنگي‌اش آشکار باشد و حيواني که چنان لاغر وضعيف باشد که استخونهايش مغز نداشته باشند): و زمانی که این عیوب و بیشتر از این‌ها را داشته باشد در آن حکم می‌باشد.

پس این سه شروطی بود که به خود قربانی بر می‌گردد.

اما در مورد کیفیت توزیع آن، اللهÀ می‌‌فرماید: {فَكُلُوا۟ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُوا۟ ٱلۡبَاۤىِٕسَ ٱلۡفَقِیرَ} [سوره الحج: ۲۸] : (، پس از (گوشت) آن بخورید، و بی‌نوای فقیر را (نیز) اطعام کنید): و : {فَكُلُوا۟ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُوا۟ ٱلۡقَانِعَ وَٱلۡمُعۡتَرَّ} [سوره الحج: ۳۶] : (از (گوشت) آن‌ها بخورید، و (فقیران) قانع (غیر سائل) و (فقیران) سائل را اطعام کنید): پس خود انسان از آن می‌خورد و به فقرا صدقه می‌دهد و از آن نیز به توانگر‌ها برای تألیف قلوب و ایجاد محبت هدیه می‌دهد؛ سه اموری که در قربانی مقصود شرع می‌باشد:

اول: بهره‌بردای از نعمت اللهÀ و این در خوردن آن می‌باشد.

دوم: امید ثواب از اللهÀ داشتن که در صدقه دادن آن است.

سوم: ایجاد محبت بین بندگان اللهÀ که با هدیه حاصل می‌شود.

و این معانی بزرگ قدر، مقصود شرع می‌باشد و برای همین بعضی از علما تقسیم آن به سه قسمت را مستحب دانسته‌اند یعنی این که یک سوم را بخورد و یک سوم را صدقه کند و یک سوم دیگر را هدیه دهد.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه مسلم (۱۹۶۳).

[۳] تخریج آن گذشت.