(۴۳۵۹) سوال: قبل از دو سال حج تمتع را به جا آوردیم و همه‌ی اعمال حج را از طواف افاضه، سعی، شب ماندن، وقوف در عرفات و قربانی کامل انجام دادیم إن شاء الله ولی گمان کردیم یعنی من و تمام افراد خانواده‌ام که طواف وداع برای ما نیست زیرا مکه بعد از نر مدتی ممه را زیارت می‌کنیم و طواف وداع فقط برای کسی است که از خارج کشور می‌آید و این اعتقاد ما می‌باشد آیا کار ما صحیح بوده است و اگر صحیح نبوده باید چکار کنیم و کفاره‌ی آن چیست؟ جزاکم الله خیرا.

جواب:

آنچه سوال کننده از اعمال حج انجام داده همه‌اش صحیح می‌باشد مگر طواف وداع که آن را ترک کرده است و این صحیح نیست، ابن عباسJ می‌فرماید: مردم از جهتی خارج می‌شدند که رسول اللهﷺ فرمودند: «لا ينفِرنَّ أحدٌ حتَّى يكونَ آخرَ عهدِه الطَّوافُ بالبيتِ»[۱] : (کسی از مکه خارج نشود مگر این که آخرین کارش طواف (وداع) باشد): بنابراین اهل جده یا غیر جده هنگامی که از مکه بعد از حج یا عمره خارج می‌شوند بر ایشان واجب است که طواف وداع کنند مگر این که تأخیر کنند و طواف افاضه را هنگام وداع و خروج از مکه انجام دهند که اینگونه کفایت می‌کند و همچنین در عمره اگر طواف کرد و سعی نمود و سرش را تراشید و سپس به سوی خانواده‌تش برگشت نیازی به طواف وداع نیست زیرا همان اولی کافی است.

واین در نزد اهل علم قاعده است که بر امثال ایشان هر کدام ذبح فدیه‌ای در مکه و توزیع بین فقرا لازم می‌شود چون که واجبی را ترک کردند.

[۱] تخریج آن گذشت.