(۳۴۱۷) سوال: پدری دارم که فوت شده است و الحمدالله بیش از یک بار حج و عمره انجام داده است اما زمانی که به کعبه رفتم برای پدر فوت شده‌‌ام نماز خواندم، آیا این کار جایز است یا خیر؟

جواب:

برای انسان جایز است که از جانب پدر یا مادر یا خویشاوندانش و دیگر مسلمانان صدقه دهد و فرقی بین صدقات، نمازها، روزه‌‌ها، حج و دیگر عبادات وجود ندارد اما سوالی که شایسته است آن را بگوییم: آیا این از امور مشروع است یا از امور جایز و غیر مشروع؟ می‌‌گوییم: این از امور جایز و غیر مشروع است و آنچه در حق فرزند مشروع است این است که برای پدرش دعا کند مگر در اموری که فرض است که در این امور آنچه بر پدرش فرض بوده و ادا نکرده را به جای او ادا می‌‌کند، همان طور که اگر شخصی بمیرد و روزه‌‌ی فرضی بر او باشد، پیامبر ﷺ فرمودند: «من مات وعليه صيام صام عنه وليه» یعنی: (کسی که فوت نمود و روزهی واجبی بر او بود ولی او به جایش روزه بگیرد).

و فرقی وجود ندارد در اینکه روزه با اصلی از شرع فرض شده باشد، مانند: روزه‌‌ی رمضان و یا روزه‌‌ی فرضی که خود انسان آن را بر خودش فرض می‌‌کند، مثل: روزه‌‌ی نذر، در اینجا می‌‌گوییم اهدای طاعات یا ثواب آن به خویشاوندان از امور مشروع نیست بلکه از امور جایز است و مشروع در حق آن‌‌ها دعا است، بنابر فرموده‌‌ی پیامبر ﷺ: «إِذَا مَاتَ الإنْسَانُ انْقَطَعَ عنْه عَمَلُهُ إِلَّا مِن ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِن صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو له.» یعنی: (هرگاه فرزند آدم بميرد عمل او قطع می‌‌شود مگر از سه چيز: صدقه‌‌ی جاريه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند).

و نفرمود: یا فرزند صالحی که برای او نماز می‌‌خواند یا روزه می‌‌گیرد یا صدقه می‌‌دهد؛ لذا این دلالت بر این دارد که بهترین چیزی که فرزند به پدر یا مادرش بعد از مرگ آن‌‌ها اهدا می‌‌کند دعا است.

اگر کسی بگوید: چگونه ممکن است که بگوییم: جایز است اما مشروع نیست، می‌‌گوییم: جایز است، زیرا پیامبر ﷺ اجازه داده‌اند، در صحیح بخاری آمده است: «مردی به پیامبر ﷺ گفتند: مادرم ناگهانی دچار مرگ شدند و گمان می‌‌کنم اگر صحبت می‌‌کرد صدقه می‌‌داد، آیا برای او پاداش وجود دارد اگر از جانب او صدقه دهم، فرمودند: بله.» و سعد بن عباده Ð نیز  از ایشان طلب فتوا نمودند که نخلش را به عنوان صدقه از جانب مادرش دهد ؛ لذا به ایشان اجازه دادند، و پیامبر ﷺ این کار او را تایید نمودند. اما پیامبر ﷺ به این امر دستور نداده است تا اینکه به عنوان شریعتی برای آن‌‌ها باشد بلکه به کسانی که از ایشان در این مورد اجازه گرفتند اجازه دادند و مثل این قضیه در چیزهایی که جایز است اما مشروع نیست: «پیامبر ﷺ شخصی را همراه با لشکری فرستادند و ایشان در نماز در پایان تلاوت سوره اخلاص را می‌‌خواندند، زمانی که برگشتند این قضیه را به پیامبر ﷺ بازگو نمودند، فرمود: از او سوال کنید چرا این کار را انجام داده است؟ از او پرسیدند، گفت: زیرا صفت الله B است و من دوست دارم که این را بخوانم پیامبر ﷺ فرمود: به او خبر دهید که الله B او را دوست دارد.» پیامبر ﷺ  این عمل را تایید نمودند و آن این است که تلاوت نماز را با سوره‌ی اخلاص به پایان برساند، اما رسول الله ﷺ آن را تشریع ننمودند، پیامبر ﷺ تلاوت نمازش را با سوره‌‌ی اخلاص به پایان نمی‌‌رساندند و امتش را بدان دستور نداده‌‌اند.

لذا مشخص می‌‌شود که برخی از افعال انجام دادن آن جایز است اما مشروع نیست، بدین معنا که اگر انسان آن را انجام دهد بر او انکار نمی‌‌شود اما از او خواسته نشده که آن را انجام دهد ؛ لذا اهدای طاعات از جمله نماز، صدقه، روزه و حج برای والدین و خویشاوندان از امور جایز است اما بهتر این است که برای آن‌‌ها دعا شود ؛ زیرا این همان چیزی است که رسول الله ﷺ بدان در فرموده‌‌اش اشاره نموده‌اند: «او ولد صالح يدعوا له» (یا فرزند صالحی که برای او دعا کند).

سوال کننده می‌‌گوید: آیا تلاوت قرآن نیز در این وارد می‌شود؟ چرا که کسانی هستند که قرآن را تلاوت می‌‌کنند و به یکی از مردگان نزدیکشان اهدا می‌‌کنند؟

شیخ جواب دادند: تلاوت قرآن نیز در این وارد می‌‌شود؛ زیرا قرآن در آن پاداش بزرگی است و به ازای هر حرف ده نیکی وجود دارد اما در این قضیه آنچه که برخی از مردم انجام می‌‌دهند وارد نمی‌‌شود، به این صورت که کسی را اجاره می‌‌کنند تا اینکه بر میت آن‌‌ها قرآن بخواند، این کار از بدعت‌‌ها محسوب می‌‌شود و در آن هیچ اجری نه برای قاری و نه برای میت وجود ندارد؛ زیرا قاری فقط قصدش دنیا است و هر عمل صالحی که هدف از انجام آن دنیا باشد آن عمل انسان را به الله نزدیک نمی‌‌کند و هیچ ثوابی نزد الله B ندارد، بنابراین اجاره گرفتن شخصی که بر میت قرآن بخواند عمل پوچی است که در آن جز تلف نمودن مال بر میراث بران چیز دیگری نیست پس از این کار پرهیز شود زیرا بدعت و امر ناپسندی است.