(۳۷۹۳) حکم اختلاف سرزمین‌ها در شروع روزه رمضان

(۳۷۹۳) سوال: حکم اختلاف سرزمین‌ها در روزه چیست؟ می‌بینیم که یک کشور روزه می‌گیرند در حالی که کشور دیگر در همان روز، عید را جشن می‌گیرند.

جواب:

علما در این باره اختلاف ‌نظر دارند که اگر دخول ماه رمضان در کشوری ثابت شد، آیا حکمش درباره‌ی تمام کشورهای اسلامی ثابت می‌شود یا مخصوص همان کشور است یا مختص همان کشور و دیگر کشورهایی است که طلوع هلال ماه در آن‌ها یکی باشد؟ اختلاف علما در این باره، به دیدگاه‌های مختلف انجامیده است:

برخی می‌گویند: به طور قطعی ثابت شده که طلوع ماه در کشورهای مختلف، متفاوت است لذا واجب می‌باشد که حکم آغاز و پایان ماه رمضان براساس اختلاف طلوع ماه باشد؛ لذا اگر طلوع ماه در چند کشور یکسان باشد، با دیده شدن ماه در یکی از این کشورها، حكم آغاز رمضان برای این چند کشور به اثبات می‌رسد و اگر طلوع ماه در چند کشور متفاوت باشد، هر کدامشان حکم متفاوتی خواهد داشت. شيخ الإسلام ابن تيميه Ë همین دیدگاه را برگزیده است و نصوص شرعی نیز بر همین دیدگاه دلالت دارد؛ از ‌جمله فرموده‌ی الله À که می‌فرماید: {فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمْ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ} [البقرة: ۱۸۵] : (هر کدام از شما که ماه را دید، باید آن ‌را روزه بگیرد) در حالی که کسانی که طلوع ماه در کشورشان با کشوری که ماه را دیده است اختلاف دارد، هلال ماه رمضان را ندیده و برایشان فرا نرسیده است. رسول الله ﷺ فرمود: «إذا رأيتموه فصوموا وإذا رأيتموه فافطروا»[۱] : (هرگاه هلال ‌را دیدید، روزه بگیرید و هر گاه هلال ‌را دیدید بخورید) در حالی کهکسانی که طلوع هلال ماه در کشورهایشان متفاوت است، آن ‌را ندیده‌اند و رسول الله ﷺ ثبوت حكم را مشروط به دیدن ماه نموده است.

همان طور که این دیدگاه، مقتضای دلالت قرآن و سنت است، مقتضای قیاس نیز هست. مردم درباره‌ی حکم در مورد طلوع و غروب خورشید، متفاوت هستند؛ در یک کشور، فجر طلوع می‌کند و مردم از خوردن و نوشیدن دست می‌کشند اما مردم کشور دیگر هم‌چنان در شب به سر می‌برند و هم‌چنان می‌خورند و می‌نوشند. در کشور دیگر خورشید غروب کرده و خوردن و نوشیدن برایشان حلال گشته اما در کشور دیگر، هنوز خورشید غروب نکرده و مردم هم‌چنان روزه‌دار هستند. اگر کشورها براساس زمان‌بندی روزانه که طلوع و غروب خورشید است اختلاف دارند، باید براساس طلوع و غروب ماه که زمان‌بندی ماهانه است نیز اختلاف داشته باشند؛ اما امروزه به یکی از دیدگاه‌های مذکور عمل می‌شود که معیار حكم، حاکم است؛ اگر این کشور تحت سلطه‌ی یک حکومت باشد، حكم ماه برای تمام مردمش یکسان است حتی اگر بسیار از هم دور باشند. برخی علما نیز بر این نظر هستند که هرگاه دیدن ماه در یک کشور ثابت شود، حکمش برای تمام کشورهای اسلامی یکسان است.

۱-صحیح بخاری: كتاب الصوم، باب هل يقال رمضان أو شهر رمضان… شماره (۱۹۰۰). صحیح مسلم: کتاب الصيام، باب وجوب صوم رمضان لرؤية الهلال… شماره (۱۰۸۰).

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما حكم اختلاف البلدان في الصيام، فنجد مثلا أن هذا البلد يصوم في اليوم الذي يحتفل فيه بلد آخر بالعيد؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذه المسألة اختلف فيها أهل العلم، فهل إذا ثبت دخول الشهر في بلد يثبت حكمه في جميع البلاد الإسلامية، أم يختص الحكم فقط بهذا البلد، وبما وافقها في مطالع الهلال؟ في هذا خلاف بين أهل العلم على أقوال:

فمنهم من قال: إنه قد ثبت ثبوتاً لا شك فيه أن مطالع الهلال تختلف، فإذا كانت تختلف فإن الواجب أن يكون حُكْم دخول الشهر أو خروجه مربوطا باختلاف المطالع، فإذا اتفقت المطالع بين البلدان فإنه يثبت لهذه البلدان حكم دخول الشهر إذا رُئي في بلد واحد منها، وإذا اختلفت المطالع فإن لكل بلد حكمه.

وهذا اختيار شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله، وهو الذي تدل عليه النصوص، فمن ذلك قوله تعالى: ﴿ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ﴾ [البقرة: ١٨٥]. والذين تختلف مطالعهم عن بلد الرؤية لم يكونوا شهدوا الشهر، وقال النبي صلى الله عليه وسلم: «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا»، والذين تختلف مطالع الهلال بينهم لم يكونوا رأوه، والنبي -عليه الصلاة والسلام- علق الحكم على الرؤية.

وكما أن هذا مقتضى دلالة الكتاب والسُّنَّة فهو مقتضى القياس أيضًا، فإن الناس يختلفون في الحكم في طلوع الشمس وغروبها، فتجد بلدا قد طلع عليه الفجر فيمسكون عن الأكل والشرب، والبلد الآخر ما زالوا في الليل، فهم يأكلون ويشربون، وتجد بلدًا قد غربت الشمس عندهم فحلَّ لهم الأكل والشرب، وبلدا آخر لم تغب الشمس عندهم، فهم ما زالوا صائمين.

وإذا كانت البلاد تختلف باختلاف طلوع الشمس وغروبها، وهو توقيت يومي، فكذلك يجب أن تختلف البلاد باختلاف مطالع القمر ومغاربه، وهذا توقيت شهري، ولكن العمل اليوم العمل على أحد الأقوال التي أشرت إليها، وهي أن الحكم يتعلق بالعمل، أي بالسلطة، فإذا كانت هذه البلاد تحت سلطة واحدة فإنه يثبت حكم الهلال في حقها جميعًا ولو تباعدت، ويرى بعض العلماء أنه متى ثبتت رؤية الهلال في أي بلد إسلامي فالحكم لجميع الأمة الإسلامية.