(۲۳۳۷) حكم بلند کردن دست برای دعا بعد از نماز فرض

(۲۳۳۷) سوال: ما برنامه‌‌ی شما، نور علی الدرب را گوش می‌کردیم که شنیدیم بلند کردن دست برای دعا بعد از نماز فرض بدعت است پس چه زمانی بالا بردن دست مستحب است؟ آیا بعد از نماز سفر می‌باشد یا نوافل؟

جواب:

بالا بردن دستان در هنگام دعا از آداب دعا کردن می‌باشد و در همین مورد حدیثی از مسند احمد وجود دارد که رسول الله ﷺ می‌فرماید: «إِنَّ الله تَبَارَكَ وَتَعَالَى حَيِيٌّ كَرِيمٌ يَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِهِ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا»[۱] (قطعاً پروردگار شما بسيار با حيا و بخشنده است، وقتی بنده دست هايش را به سوی او بلند کند، شرم می کند که آنها را خالی برگرداند) و همچنین در حدیث صحیح از رسول الله ﷺ آمده است: «ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ : يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ»[۲] (مردی را یاد نمود که سفرش به درازا کشیده و ژولیده موی و غبار آلود دستهایش را به سوی آسمان بلند کرده و پروردگارا ‏ پروردگارا می‌گوید. در حالی که خوردنی‌اش حرام است و نوشیدن‌اش حرام است و لباسش حرام است و با حرام تغذیه شده است پس چگونه دعایش پذیرفته شود؟!) و ذ این دو حدیث دلیلی بر این است که دست بلند کردن هنگام دعا از اسباب اجابت آن است ولی شایسته است که دانسته شود بالا بردن دست در هنگام دعا دارای اقسامی است:

قسمت اول: در سنت بلند کردن دسن وارد شده است.

قسمت دوم: در سنت بلند نکردن دست وارد شده است‌.

قسمت سوم: در آن ظاهر است که در آنجا دست بلند نمی‌کنند.

قسمت چهارم: در سنت در مورد آن چیزی نیامده است.

اما قسمت اول: آنچه که در سنت بلند نکردن آن آمده است مثل دعا در خطبه‌ی جمعه یا روز عید که در هنگام دعا دست بالا برده نمی‌شود مگر در دعای طلب یا توقف باران که الله À باران را اطراف ببرد.

پس در این مورد در سنت بالا کردن دست آمده است که به غیر از آن دست بالا برده نمی‌شود و برای همین نیز صحابه بر کسی که در دعای خطبه‌ دستانش را بلند کرد انکار کردند.

و اما آنچه ظاهر در عدم بالا بردن دست است مثل دعای بعد نماز با گفتن: أستغفر الله، أستغفر الله، أستغفر بعد از نماز های فرض که رسول الله ﷺ هنگامی که نماز فرض را سلام می‌دادند می‌گفتند: «أستغفر الله، أستغفر الله، أستغفر» (از الله طلب آمرزش می‌کنم، از الله طلب آمرزش می‌کنم، از الله طلب آمرزش می‌کنم) پس از رسول الله ﷺ روایت نشده است که دستانش را اینجا بلند کند پس افضل این است که اینجا دست بالا برده نشود.

و همچنین وارد نشده است که در دعای بین دو سجده و بعد از تشهد دست بالا برده شود پس در اینجا نیز دست خود را بالا نبر.

و اما آنچه در سنت نهی از آن آمده است: همین که ذکر کردیم مگر در طلب باران که در سنت بالا بردن دست آمده است و به غیر از آن اصل در آن بالا بردن دست می‌باشد مگر این که دلیلی برای عدم بالا بردن باشد؛ ولی گفته ‌می‌شود: دعا در بعد از نماز وجهی ندارد و دعا در قبل از سلام نماز افضل است و برای همین رسول الله ﷺ در هنگام ذکر تشهد می‌فرماید: «ثُمَّ لْيَتَخَيَّرْ مِنَ الدُّعَاءِ»[۳] (سپس هر دعایی که دارد را از الله درخواست کند) پس دعا را قبل از سلام قرار داد اما بعد از سلام موضع ذکر است همانگونه که الله À می‌فرماید: {فَإِذَا قَضَیۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذۡكُرُوا۟ ٱللَّهَ قِیَـٰمࣰا وَقُعُودࣰا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمۡۚ} [سوره النساء: ۱۰۳] (پس چون نماز را به پایان رساندید، الله را ایستاده، و نشسته و بر پهلوی خویش (خوابیده) یاد کنید) پس ما دست بلند کردن بعد از نماز را نهی نمی‌کنیم ولی می‌گوییم: دعا کردن بعد از نماز از روش رسول الله ﷺ نیست و از روش ایشان گفتن: «أستغفر الله، أستغفر الله، أستغفر» (از الله طلب آمرزش می‌کنم، از الله طلب آمرزش می‌کنم، از الله طلب آمرزش می‌کنم)، می‌باشد و همچنین از روش ایشان دعا را قبل سلام، قرار دادن می‌باشد؛ و اگر کسی بگوید مگر رسول الله ﷺ به معاذJ نفرمود: «لَا تَدَعَنَّ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ تَقُولُ : اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ذِكْرِكَ وَشُكْرِكَ وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ»[۴] (بعد از هر نماز فرض این را رها مکن که بگویی: باراللهی مرا یاری ده که تو را یاد کنم و شکر گذارت باشم و به بهترین روش بندگیت نمایم) می‌گوییم: بله ولی مراد از پشت نماز، آخر آن است زیرا پشت هر چیزی ممکن است بعدش باشد و ممکن جزئی از او ولی آخرش باشد همانطور که در گفته‌ می‌شود: پشت حیوان که در آخر او قرار دارد ولی جزئی از حیوان است و همچنین قول: «لاتدعن أن تقول دبر کل صلاة» حمل بر آخر نماز می‌کنیم چون آخر نماز موضع دعا می‌باشد همانطور که قبلاً در حدیث عبدالله بن مسعود J اشاره کردیم.

پس در خلاصه‌ی جواب گفته‌ می‌‌شود: دعا بعد از نماز فرض یا نافله چیزی از رسول الله ﷺ روایت نشده است و دعای مشروع قبل از سلام دادن نماز فرض یا نافله می‌باشد‌.

[۱] رواه احمد (۴۳۸/۵) و ابوداود (۱۴۸۸) و ترمذی (۳۵۵۶).

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: لقد استمعنا إلى برنامجكم نور على الدرب، وسمعنا بأن رفع اليدين للدعاء بعد الفريضة بدعة، فمتى يستحب رفع اليدين؟ هل بعد صلاة السفر أم في النوافل؟

فأجاب رحمه الله تعالى: رفع اليدين مقرون بالدعاء، وهو من آدابه، ولهذا جاء في الحديث الذي رواه أحمد في المسند أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «إن الله حيي كريم، يستحي من عبده إذا رفع إليه يديه أن يردهما صفرا»، وفي حديث صحيح أيضًا أن النبي صلى الله عليه وسلم «ذكر الرجل يطيل السفر أَشْعَثَ أَغْبَرَ يمد يديه إلى السماء: يا رب يا رب ومطعمه حرام ومشربه حرام وغُذِيَ بالحرام، فأَنَّى يُسْتَجَاب لذلك؟» ف ففي هذين الحديثين دليل على أن رفع اليدين في الدعاء من أسباب الإجابة، ولكن ينبغي أن يعلم أن رفع اليدين بالدعاء على أقسام:

القسم الأول: ما وردت السنة برفع اليدين فيه.

والقسم الثاني: ما وردت السنة بعدم رفع اليدين فيه.

والقسم الثالث: ما كان الظاهر فيه عدم رفع اليدين.

والقسم الرابع: ما سكتت السنة عنه.

أما الأول وهو ما وردت السُّنَّة بعدم الرفع فيه، كالدعاء في الخطبة يوم الجمعة أو يوم العيد فإنه لا ترفع الأيدي في الدعاء في الخطبة، إلا إذا دعا بالاستسقاء بأن ينزل الله الغيث، أو بالاستصحاء بأن يجعل الله الغيث حوالينا ولا علينا.

فهذا قد ثبتت السنة فيه برفع اليد وما سوى ذلك فلا ترفع فيه اليد، ولهذا أنكر الصحابة رضي الله عنهم على من رفع يديه في الخطبة عند الدعاء.

وأما ما الظاهر فيه عدم الرفع فمثل الدعاء بعد الصلاة بقول: أستغفر الله، أستغفر الله، أستغفر الله، بعد الفريضة فإن النبي صلى الله عليه وسلم كان إذا انتهى من السلام قال: «أستغفر الله أستغفر الله، أستغفر الله»، فهذا لم يرد عن النبي – عليه الصلاة والسلام- أنه رفع يديه فيه، فيكون الأفضل فيه عدم الرفع.

وكذلك لم يرد رفع اليدين في الدعاء بين السجدتين، ولا في الدعاء بعد التشهد، فهذا لا ترفع فيه الأيدي.

وأما ما وردت السنة بالنهي عنه: فكما ذكرنا قبل قليل إلا في الاستسقاء فقد وردت السُّنَّةُ برفع اليد فيه، وما عدا ذلك فالأصل فيه رفع اليد، إلا ما دل الدليل على عدم الرفع. ولكن يقال: إن الدعاء بعد الصلاة لا وجه له، فإن الدعاء قبل أن تُسَلِّمْ أفضل، ولهذا قال النبي عليه الصلاة والسلام- في التشهد، لما ذكر التشهد قال: «ثم ليتخير من الدعاء ما شاء ()، فجعل الدعاء قبل السلام، أما بعد السلام فإنه موضع للذكر، كما قال الله تعالى: ﴿ فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَوَةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَنَمَا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ ﴾ [النساء: ١٠٣]، فنحن لا ننهى عن رفع اليدين بعد الصلاة، ولكن نقول: الدعاء بعد الصلاة ليس من هدي الرسول -عليه الصلاة والسلام-، وإنما هديه أن يقول: «أستغفر الله أستغفر الله أستغفر الله»، وإنما هديه أن يكون الدعاء قبل أن يسلم. فإن قال قائل: أليس قد قال النبي المعاذ: «لا تَدَعَنَّ أن تقول دُبُرَ كل صلاة مكتوبة: اللهم أعِنِّي على ذكرك» قلنا: بلى، ولكن المراد بدبر الصلاة هنا آخرها؛ لأن دبر كل شيء قد يكون بعده، وقد يكون منه ولكن في آخره، كما يقال: دبر الحيوان؛ لأنه في مؤخره وهو منه، كما في قوله: «لا تدعن أن تقول دبر كل صلاة». وإنما حملناه على آخر الصلاة لأن آخر الصلاة موضع للدعاء كما سبقت الإشارة إليه في حديث عبد الله بن مسعود رضي الله عنه.

فخلاصة الجواب أن يقال: إن الدعاء بعد الصلاة المفروضة أو التطوع لم يرد عن النبي صلى الله عليه وسلم فيه شيء، والدعاء المشروع أن يكون قبل أن يسلم سواء في الفريضة أو في النفل.