۱۹۵ – از شیخ رحمه الله سوال شد: آیا انسان مخیر است یا مسیّر^[۱]؟

جواب دادند: سائل باید از خود بپرسد: آیا کسی او را مجبور کرده که این سوال را بپرسد؟ و آیا او خودش نوع ماشینی را که می‌خرد، انتخاب می‌کند؟ و سوالاتی از این دست، و برای او معلوم خواهد شد که آیا مخیّر است یا مسیّر.

سپس از خود سوال کند: آیا حادثه، با اختیار خودش برایش اتفاق می‌افتد؟

آیا با اختیار خودش به مریضی دچار می‌شود؟

آیا با اختیار خودش، می‌میرد؟

و سوالاتی مثل این، و برایش معلوم خواهد شد که مسیّر است یا مخیّر.

جوب: کارهایی که انسان عاقل انجام می‌دهد، بدون شک با اختیار خودش است. به این فرموده‌ی الله تعالی گوش ده: {فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا}[۲]، یعنی: {پس هرکس که می‌خواهد، ره‌توشه و راه بازگشتی به سوی پروردگارش برگزیند}، و این فرموده‌ی الله تعالی: {مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ}[۳]، یعنی: {برخی از شما خواستار دنیا و برخی خواستار آخرت هستید}، و این فرموده‌ی الله تعالی: {وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا}[۴]، یعنی: {و هر که آخرت را بخواهد و چنان‌که باید برای آن تلاش نماید و مؤمن باشد، از سعی و تلاش چنین کسانی قدردانی می‌شود}، و این فرموده‌ی الله تعالی: {فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ}[۵]، یعنی: {و فدیه‌ای که یا روزه، و یا صدقه و یا قربانی است} که در این آیه، فدیه دهنده را در مورد فدیه دادن، بین این سه گزینه، مخیّر کرده است.

اما، هر گاه بنده چیزی را اراده کرد و سپس انجام داد، می‌فهمیم که الله تعالی آن را خواسته است. به دلیل این فرموده‌ی الله تعالی: {لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ . وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}[۶]، یعنی: {برای آن‌کس از شما که بخواهد راه مستقیم در پیش گیرد. و (شما (پیمودن راه مستقیم را) نمی‌خواهید مگر آنکه الله، پروردگار جهانیان بخواهد و اراده کند}. پس به خاطر کمال ربوبیت الله تعالی، هیچ چیزی در آسمان‌ها و زمین، جز به اراده‌ی او تعالی، اتفاق نمی‌افتد.

اما اموری که برای بنده اتفاق می‌افتد یا بدون اختیار، از او سر می‌زند؛ مانند مریضی و مرگ و حوادث، همه‌ی اینها محض قضا و قدر هستند و بنده هیچ اختیار و اراده‌ای در آنها ندارد والله الموفق.

[۱] – مسیّر یعنی مجبور.

[۲] – سوره نبأ، آیه «۳۹».

[۳] – سوره آل عمران، آیه «۱۵۲».

[۴] – سوره إسراء، آیه «۱۹».

[۵] – سوره بقره، آیه «۱۹۶».

[۶] – سوره تکویر، آیات «۲۸و۲۹».