(۱۹۶) سوال: اعتقاد اهل سنت و جماعت درباره‌ی زندگانی برزخی چیست؟

جواب:

دیدگاه اهل سنت و جماعت درباره‌ی زندگانی برزخی این است که هرگاه انسان دفن شود و همراهانش به وی پشت کنند، دو فرشته نزدش می‌آیند، او را می‌نشانند و از سه چیز از او می‌پرسند: پروردگارت کیست؟ دینت چیست؟ پیامبرت کیست؟ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ افراد با ایمان را با سخن ثابت در زندگانی دنیا و آخرت ثابت قدم نگه می‌دارد که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ما و برادران مسلمان ما را از آنان قرار دهد. مؤمن می‌گوید: پروردگارم الله، دینم اسلام و پیامبرم محمد است اما منافق می‌گوید: ‌ها، ‌ها، نمی‌دانم؛ شنیدم مردم چیزی می‌گویند من نیز همان را گفتم. سپس مؤمن در قبرش نعمت می‌یابد و منافق در قبرش عذاب می‌کشد. عذاب در اصل برای روح است لذا شخص عذاب را احساس می‌کند حتی اگر بدنش تکه تکه شده باشد و حیوانات درنده آن را دریده باشند. همچنین چه بسا روح به بدن متصل شود و عذاب برای روح و بدن باشد.

همه‌ی مسائل آخرت، جزو امور غیبی هستند که فقط از طریق وحی بر آن اطلاع می‌یابیم؛ بنابراین شایسته نیست در سؤال از آن تعمّق کنیم چون به دری بسته خواهیم رسید و راهی برای شناخت جزئیات آن غیر از قرآن و سنت برایمان وجود ندارد. در صحیحین از ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا روایت است که رسول الله ﷺ از کنار دو قبر عبور نمود و فرمود: «انهما ليعذبان، و ما يعذبان في كبير»^۱ : «آن دو در حال عذاب هستند و سبب عذابشان چیز بزرگی نیست» یعنی: عذاب دیدن آنان به خاطر کاری که بر آنان سخت باشد، نیست؛ بلکه کار آسانی است. «بلى، كان أحدهما لا يستتر من بوله و كان الآخر يمشي بالنميمة» : (بله، یکی از آنان خودش را از ادرار پاک نمی‌کرد و دیگری سخن چینی می‌کرد» یعنی با نقل سخن مردم، بین آنان فساد و تفرقه ایجاد می‌کرد. دستور داد شاخه‌‌ای تازه از درخت نخل بیاورند؛ آن را دو نیم کرد و بر هر قبر یکی قرار داد. گفتند: ‌ای رسول الله! چرا این کار را انجام دادی؟ فرمود: «لعله يخفف عنهما ما لم ييبسا» : «امید است تا وقتی خشک نشده، عذابشان کم‌تر شود» در این حدیث دلیل واضحی بر ثبوت عذاب قبر وجود دارد که این عذاب، گاهی قطع و گاهی کم می‌شود.

برخی علما رَحِمَهُمُ‌الله از این حدیث برداشت نموده‌اند که شایسته است شاخه‌ی نخلی بر قبر گذاشته شود؛ همان ‌گونه که رسول اللهﷺ با این ‌دو قبر انجام داد. اما این برداشت، بسیار ضعیف است زیرا رسول الله ﷺ یک یا دو شاخه را داخل هر کدام از قبرها قرار نداد؛ بلکه آن را روی دو قبری که در حال عذاب بود گذاشت. لذا قرار دادن شاخه‌ی درخت بر قبر، موجب بد گمانی به صاحب قبر می‌شود که الان در حال عذاب است، همچنین این کار، بدعت است زیرا رسول الله ﷺ هرگاه کاری را بنا به دلیلی انجام دهد، به معنای عام بودن آن نیست بلکه فقط با همان دلیل و در همان شرایط خاص، انجام می‌شود. همچنین این سبب، امر معلومی نیست؛ یعنی نمی‌دانیم فرد مدفون، عذاب داده می‌شود که برایش شاخه بگذاریم بلکه عذاب قبر، امری مجهول است لذا از گذاشتن گل، شاخه یا شاخه‌ی نخل بر قبر، نهی شده است زیرا همه‌ی این‌ها بدعت است و اگر هدف، کاهش عذاب باشد این سوء ظن به صاحب قبر است.

***

1. [بخاري: كتاب الوضوء، باب من الكبائر أن لا يستتر من بوله، رقم ٢١٦ / مسلم: كتاب الطهارة، باب الدليل على نجاسة البول و وجوب الاستبراء منه، رقم ٢٩٢] ↩︎