(۱۲۹۹) سوال: آیا نصیحتی برای کسانی که بدون علم، فتوا می‌دهند، دارید؟

جواب:

بله. واجب است به کسانی که در فتوا تسرع و عجله به خرج می‌دهند نصیحتی کنم و به آنها بگویم: این کار خطرناک است. زیرا آن کس که فتوا می‌دهد، دارد از زبان شریعت سخن می‌گوید. آیا او آمادگی دارد که وقتی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را ملاقات نمود و الله از او در مورد فتوایی که داده، بپرسد: دلیلت چیست، جواب دهد؟

اما کسی که بدون علم فتوا می‌دهد، حتی اگر جوابش درست باشد، باز هم اشتباه است. به دلیل اینکه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ} [أعراف: ۳۳]: (بگو همانا پروردگارم، کارهای زشت را، چه آشکار و چه پنهان، حرام کرده. همچنین گناه و ظلم ناحق را و اینکه با الله چیزی را شریک قرار دهید که برایش دلیلی نازل نفرموده و اینکه چیزی را که نمی‌دانید به الله نسبت دهید).

نیز به دلیل این آیه که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا} [إسراء: ۳۶]: (و آنچه را که به آن علم نداری دنبال نکن، زیرا گوش و چشم و دل همه مورد سوال قرار خواهند گرفت). همچنین به دلیل اینکه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ} [انعام: ۱۴۴]: (و چه کسی ظالم‌تر است از کسی که از روی بی علمی بر الله دروغ می‌بندد که مردم را گمراه نماید، همانا الله قوم ستمکار را هدایت نمی‌کند).

همچنین در اثر می‌آید: «بی پرواترین شخص از شما در فتوا دادن، بی پرواترینتان برای وارد شدن به آتش است».^[۱]

سلف رَحِمَهُمُ‌الله وقتی از آنها طلب فتوا می‌شد، سوال کننده را به دیگر علما حواله می‌کردند تا زمانی که عالمی به او فتوا دهد.

من به کسانی که می‌خواهند هر چه زودتر به سیادت و امامت برسند، می‌گویم: صبر کنید. اگر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برای شما خیر و رفع درجه اراده کرده باشد، با علم به آن می‌رسید. اگر چنین نباشد و صبر نکنید، تهوّرتان نسبت به فتوا دادن بدون علم، چیزی برای شما جز ذلت در بین مردم، و خواری در آخرت ندارد. من تعجب می‌کنم از برخی برادران که علم کمی دارند و برای فتوا دادن پیشقدم می‌شوند، انگار که یکی از ائمه‌ی سلف هستند.

این مساله به جایی رسیده که حتی شنیدم یکی از اینها که فتوای شاذی در یک مساله داده، وقتی به او گفته‌اند که امام احمد بن حنبل رَحِمَهُ الله خلاف این را می‌گوید، در جواب گفته: مگر احمد بن حنبل کیست؟ مگر یک مرد نیست؟ او مرد است و ما نیز مردیم. این شخص فرق بین مردانگی خودش با مردانگی امام احمد بن حنبل امام اهل سنت را نفهمیده است. من نمی‌گویم که قول امام احمد رَحِمَهُ الله حجت است. اما بدون شک قول او از قول این شخص به حق نزدیک‌تر است. والله اعلم بالنیات.

***

^[۱] روایت دارمی در سنن (ج۱، ص۶۹، حدیث شماره ۱۵۷)، از عبیدالله بن ابوجعفر با این لفظ: «أَجْرَؤُكُمْ عَلَى الْفُتْيَا، أَجْرَؤُكُمْ عَلَى النَّارِ».