(۶۹۲۴) نقش آگاهی در تحقق ثواب اعمال عبادی

(۶۹۲۴) سوال: آیا برای دریافت پاداش عمل، شرط است که انسان از پاداش وعده داده‌شده از سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آگاه باشد؟ مثلاً اگر کسی به مسجد می‌رود و در نماز جماعت شرکت می‌کند اما نمی‌داند که به ازای هر قدمی که برمی‌دارد، درجه‌ای برایش نوشته می‌شود، حسنه‌ای برایش ثبت می‌شود و خطایی از او پاک می‌شود همان‌طور که در حدیث صحیح آمده است، آیا او به پاداشی که در حدیث آمده دست می‌یابد یا خیر؟

جواب:

برای دریافت پاداش، شرط نیست که انسان از آن آگاه باشد بلکه پاداش به فردی که آن عمل را انجام داده است، داده می‌شود خواه او نیت دریافت آن پاداش را داشته باشد یا نداشته باشد اما بدون شک اگر فرد پاداشی را که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برای این عبادت مقرر کرده است، در نظر بگیرد و به آن امید داشته باشد، بهتر و کامل‌تر خواهد بود و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم برای همین فرمودند: «مَنْ صَامَ رَمضانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»[۱]: (هر كسى رمضان را از روى ايمان و براى كسب پاداش آن روزه بگیرد، گناهان گذشته‌اش بخشيده می‌شوند).

بدون شک، اگر انسان در انجام عمل صالح به پاداش آن توجه داشته باشد و آن را در نظر بگیرد، ایمانش قوی‌تر و اشتیاقش بیشتر از کسی که از آن غافل مانده، خواهد بود.

اما از ظاهر نصوص برمی‌آید که پاداش مرتبط با آن عمل به دست می‌آید حتی اگر آن پاداش معین در خاطر فرد نباشد یا اصلاً از آن آگاه نباشد همان‌طور که اگر فردی عمل حرامی که مجازاتی برای آن تعیین شده است را انجام دهد، مجازات او اعمال می‌شود حتی اگر از آن مجازات اطلاعی نداشته باشد، مثلاً اگر مردی -والعیاذ بالله- با زنی زنا کند، در حالی که او متأهل است و در نکاحی صحیح با همسرش جماع نموده است و می‌داند که زنا حرام است اما از مجازات رجم (سنگسار) اطلاعی نداشته باشد، او باید سنگسار شود حتی اگر نداند که مجازاتش رجم است اگر شروط اجرای حکم آن به جا آمده باشد.

شاید کسی به ما بگوید: اگر می‌دانستم حد من رجم است، زنا نمی‌کردم، ما پاسخ می‌دهیم: دانستن مجازات شرط نیست.

همچنین اگر مردی در روز ماه رمضان با همسرش جماع کند در حالی که روزه بر او واجب بوده است و بپرسد: آیا باید کفاره بپردازم؟ ما می‌گوییم: بله، تو باید کفاره بپردازی؛ اگر بگوید: من نمی‌دانستم که باید کفاره بدهم و اگر می‌دانستم، جماع نمی‌کردم، ما پاسخ می‌دهیم: دانستن کفاره شرط نیست، به محض این‌که تو می‌دانستی این کار حرام است و حرمت ماه رمضان را شکستی، باید کفاره بپردازی.

دلیل این مسئله، داستان مردی است که در روز رمضان با همسرش جماع کرد سپس نزد رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم آمد و گفت: «و قَالَ: هَلَكْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: وَمَا أَهْلَكَكَ؟. قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِي فِي رَمَضَانَ»[۲]: (و گفت: ‌ای رسول الله، هلاک شدم، رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم پرسید: چه چیزی تو را هلاک کرده است؟ گفت: من در (نهار ماه) رمضان بر همسرم وارد شدم (یعنی جماع کردم)) پس رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم او را امر به کفاره کرد با این‌که آن مرد نمی‌دانست چه چیزی بر او واجب است، این نشان می‌دهد که کسی که کار حرامی را انجام می‌دهد حتی اگر از پیامدهای آن آگاه نباشد، باز هم با آن مؤاخذه می‌شود.

[۱] صحیح بخاری: كتاب الإيمان، باب صوم رمضان احتسابا من الإيمان، شماره (۳۸)، وصحیح مسلم: كتاب صلاة المسافرين وقصرها، باب الترغيب في قيام رمضان، شماره (٧٥٩).

[۲] صحیح بخاری: كتاب الصوم، باب إذا جامع في رمضان، ولم يكن له شيء، فتصدق عليه فليكفر، شماره (١٨٣٤)، و صحیح مسلم كتاب الصيام، باب تغليظ تحريم الجماع في نهار رمضان، شماره (۱۱۱۱).

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل يشترط في حصول الثواب من العمل أن يكون الإنسان عالماء بالثواب الذي وعد الله به فاعل هذا العمل؟ فمثلا إنسان يذهب إلى المسجد، ويحضر صلاة الجماعة، لكنه لا يعلم أن بكل خطوة درجة، ويكتب له بها حسنة، وتحط عنه خطيئة، كما في الحديث الصحيح، فهل يُتاب بالثواب الوارد في الحديث أو لا يُتاب؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: لا يشترط الحصول الثواب أن يكون الإنسان عالما به، بل يحصل لمن عمل ذلك العمل، سواء نوى به ذلك الثواب، أو لم يَنْوِ به ذلك الثواب، لكنه لا شَكٍّ أنه إذا احتسب الأجر على الله بما رتبه الله على هذه العبادة من الثواب كان أفضل وأحسن ولهذا قال النبي -عليه الصلاة والسلام-: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ، إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ». ولا شك أن الإنسان إذا احتسب العمل الصالح، أي احتسب ما رُتِّب عليه من الثواب، لا شَكٍّ أنه أقوى إيمانًا، وأشدُّ رغبةً ممن غفل عن ذلك، ولم يحتسبه.

لكن ظاهر النصوص أن الثواب المرتّب على هذا العمل يحصل وإن لم يكن في بال الإنسان ذلك الثوابُ المعيَّن، أو لم يكن عالما به أصلا، كما أن المحرم الذي رتبت عليه العقوبة تحصل العقوبة، وإن كان الإنسان لم يعلمها، مثال ذلك: لو أن رجلا -والعياذ بالله- زنى بامرأة، وهو ثيب، يعني قد تزوج، وجامع زوجته في نكاح صحيح، ويعلم أن الزنى حرام، لكن لا يدري أن عليه الرجم، فهنا يُرجَم وإن لم يعلم أن عليه الرجم إذا تمت الشروط.

ربما يقول لنا: أنا لو علمت أن حَدّي الرجم ما زنيت. فنقول: ليس من الشرط أن تعلم.

وكذلك لو أن رجلا جامع زوجته في نهار رمضان في حال يلزمه فيها الصوم، فجاء يقول: هل عَلَيَّ كفارة؟ نقول : نعم عليك كفارة. فإذا قال: أنا لم أعلم أن على كفارة، ولو علمت أن عليَّ كفارة ما جامعت. قلنا: هذا ليس بشرط، ما دمت قد عرفت أنه حرام وانتهكت الحرمة، فعليك الكفارة. والدليل لذلك قصة الرجل الذي جامع زوجته في نهار رمضان، ثم أتى إلى النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- وقال يا رسول الله هَلَكْتُ. قَالَ: «مَا لَكَ؟». قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِي وَأَنَا صَائِمٌ، فأمره النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم – بالكفارة، مع أن الرجل كان لا يدري ماذا عليه، فدل هذا على أن فاعل المحرَّم يؤاخذ به، وإن كان لا يدري ما يترتب عليه.