(۶۹۱۳) سوال: من زمینی برای ساخت‌وساز دارم که بین دو قبرستان قرار گرفته است، یکی قدیمی و دیگری جدید؛ آیا ساخت‌وساز در این زمین جایز است؟

جواب:

مادامی که زمین ملک شماست، ساخت‌وساز در آن جایز است اما اگر زمین بزرگ نباشد و امکان این وجود داشته باشد که قیمت آن به تو پرداخت شود و آن را به دو قبرستان ملحق کنی، از نظر من این کار بهتر است تا قبرستان‌ها به هم متصل شوند و بین قبرها ساختمانی ایجاد نشود زیرا ما نمی‌دانیم که ساکنان این ساختمان چگونه رفتار می‌کنند، شاید زباله‌ها را روی قبرها بیندازند یا حداعقل قلبشان سخت شود و پند نگیرند زیرا با افزایش تماس، احساس کاهش می‌یابد (و از مرگ و قبرستان پند نمی‌گیرند) و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «قَدْ كُنْتُ نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ القُبُورِ، فَقَدْ أُذِنَ لِمُحَمَّدٍ فِي زِيَارَةِ قَبْرِ أُمِّهِ، فَزُورُوهَا، فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الآخِرَةَ»[۱] وفي لفظ: «فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الْمَوْتَ»[۲]: (من شما را از زیارت قبور نهی کرده بودم اما به محمد اجازه داده شده که به زیارت قبر مادرش برود؛ پس شما نیز آنها را زیارت کنید زیرا آن‌ها یادآور آخرت هستند) و در لفظی دیگر آمده است: (زیرا آن‌ها یادآور مرگ هستند).

من می‌ترسم که اگر کسی مدام در آنجا رفت‌وآمد داشته باشد و قبرها در چپ و راست او قرار داشته باشد، قلبش سخت شود و دیگر به این امر اهتمامی نورزد.

بنابراین، برای سوال‌کننده تکرار می‌کنم که اگر زمینش بزرگ نیست به گونه‌ای که بتوان آن را به دو قبرستان ملحق کند و نظر من این است که در این راستا تلاش نمود تا نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دارای اجر گردد و از انجام کاری که ترس آن می‌رود که با ساخت و ساز بین دو قبرستان باعث گناه شود، سالم بماند.

[۱] سنن أبو داود: كتاب الأشربة، باب في الأوعية، شماره (٣٦۹۸)، والترمذي: كتاب الجنائز، باب ما جاء في الرخصة في زيارة القبور، شماره (١٠٥٤) ، و سنن نسائي: كتاب الضحايا، النهي عن الأكل من لحوم الأضاحي بعد ثلاث، وعن إمساكه، شماره (٤٤٣٠).

[۲] صحیح مسلم كتاب الجنائز، باب استئذان النبي  صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم ربه عز وجل في زيارة قبر أمه، شماره (٩٧٦).