(۶۳۱۳) سوال: شیخ گرامی، مواضع و زمان‌های اجابت دعا کدام‌اند؟ و آیا با گفتن «یا رب» سه بار، و گفتن «یا أرحم الراحمین» سه بار، دعا مستجاب می‌شود؟

جواب:

از مهم‌ترین وسایل اجابت دعا، اخلاص برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى است؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى فرموده است: {فَٱدۡعُوا۟ ٱللَّهَ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَ} [سوره غافر: ۱۴]: ([ای مردم! تنها] الله را با خلوصِ اعتقاد بخوانید)؛ به همین دلیل، اگر انسان با اخلاص دعا کند، خصوصاً در هنگام سختی، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى دعای او را اجابت می‌کند، حتی اگر کافر باشد؛ چنان‌که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است: {فَإِذَا رَكِبُوا۟ فِی ٱلۡفُلۡكِ دَعَوُا۟ ٱللَّهَ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَ فَلَمَّا نَجَّىٰهُمۡ إِلَى ٱلۡبَرِّ إِذَا هُمۡ یُشۡرِكُونَ} [سوره العنكبوت: ۶۵]: (وقتی [مشرکان] در کشتی سوار می‌شوند، الله را با اخلاص می‌خوانند؛ اما چون آنان را به خشکی می‌رسانَد و [از خطرِ غرق‌شدن] می‌رهانَد، آنگاه [باز هم] شرک می‌ورزند).
لذا این، یعنی اخلاص، و نشان دادن نیازمندی شدید به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى، از بزرگ‌ترین عوامل اجابت دعا هستند.
دوم: این‌که انسان وقتی پروردگارش را می‌خواند، نباید به‌گونه‌ای بخواند که گویا دارد آن را تجربه و آزمایش می‌کند؛ در دلش بگوید: ببینم آیا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ دعایم را اجابت می‌کند یا نه؟ بلکه باید هنگام دعا یقین داشته باشد که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى دعای او را اجابت می‌کند، مگر این‌که مانعی در کار باشد که از جانب خودِ بنده است.
سوم: این‌که در دعا تجاوز نکند؛ یعنی چیزی نخواهد که ممکن نباشد یا شرعاً بعید باشد که اجابت شود، مقصود من از «بعید» در این‌جا، بُعد از نظر شرع است؛ مثلاً اگر کسی از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَى بخواهد که بین دو امر متناقض جمع کند، این حرام و جایز نیست، زیرا این‌ کار از نظر عقل ممکن نیست؛ یا مثلاً بخواهد که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ازدواج با «هند» و خواهر او را روزی‌اش کند، این نیز حرام است، زیرا از نظر شرع ممنوع است و مانند آن، بنابراین باید دعا خالی از تجاوز و تعدّی باشد.
از جمله اسباب استجابت دعا این است که انسان اسبابی را انجام دهد که موجب اجابت می‌شوند؛ مانند: بالا بردن دست‌ها هنگام دعا، و توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به ربوبیت‌اش، و توسل به ایمان و عمل صالح و مانند آن چنان‌که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده است: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ اللَّهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ، فَقَالَ: {يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ} [المؤمنون: ۵۱]، وَقَالَ: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ} [البقرة: ۱۷۲]، ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ» : (ای مردم الله پاک است و فقط پاکيزه را می پذيرد، الله به مؤمنان همان دستوری را داده که به پيامبران داده است؛ چنانکه می‌فرمايد: «ای پيامبران، از نعمت های پاکی که نصيب‌تان کرده ايم، بخوريد و کارهای شايسته انجام دهيد؛ همانا من به کردارتان دانا هستم» و می‌‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیِ شما کرده‌ایم بخورید» سپس درباره‌ی شخصی سخن گفت که سفری طولانی کرده و ژوليده موی و غبارآلود است؛ دستانش را به سوی آسمان بلند می‌کند و می‌گويد: پروردگارا، پروردگارا؛ درحالی که آب و غذا و لباسش (از مال) حرام بوده و با حرام تغذيه شده است؛ چگونه دعای چنين شخصی پذيرفته می‌شود؟).
از جمله اسباب استجابت: این است که انسان در زمانی دعا کند که امید استجابت در آن (بیشتر) است؛ مانند آخذ شب زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده است: «يَنْزِلُ رَبُّنَا تَبَارَكَ وَتَعَالَى كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، حِينَ يَبْقَى ثُلُثُ اللَّيْلِ الْآخِرُ، يَقُولُ: مَنْ يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ، مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ، مَنْ يَسْتَغْفِرُنِي فَأَغْفِرَ لَهُ» : (پروردگارمان در هر شب، هنگامى كه يک سوم شب باقى مى‌ماند، به آسمان دنيا نازل مى شوند، و مى‌فرمايند: چه كسى مرا مى‌خواند تا او را اجابت کنم؟ چه كسى از من طلب مى‌كند تا به او ببخشم؟، چه كسى طلب استغفار مى‌كند تا او را بيامرزم؟).
و از آن جمله: اینکه انسان در حالت سجده باشد، زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده است: «وَ أَمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا فِي الدُّعَاءِ، فَقَمِنٌ أَنْ يُسْتَجَابَ لَكُمْ» : (و در وقت سجود بسیار دعا کنید که در این صورت سزاوار است که مورد اجابت قرار گیرید) و نیز فرموده است: «أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ وَهُوَ سَاجِدٌ، فَأَكثِرُوا الدُّعاءَ» : (نزدیک‌ترین زمان قرب بنده نسبت به پروردگارش، زمانی است که به سجده می‌رود، پس در سجده بسیار دعا كنيد).
اما نکته‌ای مهم وجود دارد، و آن این‌که خوردن حرام، یکی از موانع استجابت دعاست چنان‌که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرموده است: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ اللَّهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ، فَقَالَ: {يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ} [المؤمنون: ۵۱]، وَقَالَ: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ} [البقرة: ۱۷۲]، ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ» : (ای مردم الله پاک است و فقط پاکيزه را می پذيرد، الله به مؤمنان همان دستوری را داده که به پيامبران داده است؛ چنانکه می‌فرمايد: «ای پيامبران، از نعمت های پاکی که نصيب‌تان کرده ايم، بخوريد و کارهای شايسته انجام دهيد؛ همانا من به کردارتان دانا هستم» و می‌‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیِ شما کرده‌ایم بخورید» سپس درباره‌ی شخصی سخن گفت که سفری طولانی کرده و ژوليده موی و غبارآلود است؛ دستانش را به سوی آسمان بلند می‌کند و می‌گويد: پروردگارا، پروردگارا؛ درحالی که آب و غذا و لباسش (از مال) حرام بوده و با حرام تغذيه شده است؛ چگونه دعای چنين شخصی پذيرفته می‌شود؟)، پس رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم بعید دانست که دعای مردی که از حرام تغذیه می‌کند، چه در غذا، چه در نوشیدنی و چه در پوشاک، مستجاب شود و این باید باعث شود که مؤمن به‌ شدت از خوردن حرام بر حذر باشد و حرام، هر چیزی است که به ناحق به‌ دست آید، خواه دزدی باشد، یا غصب، یا بالا بردن قیمت با فریب، یا با ربا؛ مهم این است که هر مالی که انسان به‌ ناحق به‌ دست بیاورد، حرام است و اگر کسی از آن تغذیه کند پناه بر الله، بعید است که دعایش مستجاب شود، حتی اگر همه‌ی شروط ظاهری استجابت را دارا باشد.