(۶۳۰۱) سوال: کدام زمان‌ها و مکان‌ها محل اجابت دعا هستند؟ و آداب دعا چیست؟

جواب:

از زمان‌هایی که دعا در آن‌ها مستجاب می‌شود، پایان شب است و ساعتی در روز جمعه وجود دارد، چنان‌که در حدیث آمده است: «فِي الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ، لا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ قَائِمٌ يُصَلِّي، فَسَأَلَ اللَّهَ خَيْرًا إِلَّا أَعْطَاهُ»^[۱]: (در روز جمعه ساعتی هست که هیچ بنده‌ی مسلمانی در آن ساعت در حال انتظار نماز نباشد و از الله خیری نخواهد، مگر آن‌که آن را به او عطا می‌کند)  و نیز عصر روز عرفه، یعنی پایان روز آن، و نیز میان اذان و اقامه، از زمان‌هایی است که دعا در آن‌ها مستجاب می‌شود.

و از مکان‌هایی که دعا در آن مستجاب می‌شود، زمانی است که انسان در حال سجده باشد؛ زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «أَلَا وَإِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَقْرَأَ الْقُرْآنَ رَاكِعًا أَوْ سَاجِدًا، فَأَمَّا الرُّكُوعُ فَعَظِّمُوا فِيهِ الرَّبَّ عَزَّ وَجَلَّ، وَأَمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا فِي الدُّعَاءِ، فَقَمِنٌ أَنْ يُسْتَجَابَ لَكُمْ»^[۲]: (آگاه باشید و بدانید که من از خواندن قرآن در حالت رکوع و سجود نهی شده‌ام، در وقت رکوع پروردگار خود را بزرگ دارید و در وقت سجود بسیار دعا کنید که در این صورت سزاوار است که مورد اجابت قرار گیرید) با این حال، شایسته است که انسان در همه وقت با اصرار از الله عَزَّوَجَلَّ دعا کند؛ چه بسا با بخششی از بخشش‌های الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مصادف  شود و به‌واسطه‌ی آن در دنیا و آخرت سعادتمند گردد.

اما آداب دعا بسیارند که مهم‌ترینِ آن‌ها، بلکه مهم‌ترینِ همه، اخلاص برای الله عَزَّوَجَلَّ است؛ بدین‌گونه که انسان در حال دعا یقین داشته باشد که دارد پروردگاری نزدیک و اجابت‌کننده را می‌خواند.

از جمله آداب دیگر، پرهیز از خوردن حرام است؛ زیرا خوردن مال حرام و تغذیه با آن از عواملی است که مانع اجابت دعا می‌شود، چنان‌که در حدیثی از رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم آمده: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ اللَّهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ، فَقَالَ: {يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ} [المؤمنون: ۵۱]، وَقَالَ: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ} [البقرة: ۱۷۲]، ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ»^[۳]: (ای مردم الله پاک است و فقط پاکيزه را می پذيرد، الله به مؤمنان همان دستوری را داده که به پيامبران داده است؛ چنانکه می‌فرمايد: «ای پيامبران، از نعمت های پاکی که نصيب‌تان کرده ايم، بخوريد و کارهای شايسته انجام دهيد؛ همانا من به کردارتان دانا هستم» و می‌‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیِ شما کرده‌ایم بخورید» سپس درباره‌ی شخصی سخن گفت که سفری طولانی کرده و ژوليده موی و غبارآلود است؛ دستانش را به سوی آسمان بلند می‌کند و می‌گويد: پروردگارا، پروردگارا؛ درحالی که آب و غذا و لباسش (از مال) حرام بوده و با حرام تغذيه شده است؛ چگونه دعای چنين شخصی پذيرفته می‌شود؟) لذا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم بعید دانستند که دعای چنین کسی مستجاب گردد؛ کسی‌که خوراک، پوشاک و تغذیه‌اش همه از حرام است.

همچنین از آداب دیگر دعا این است که انسان دستانش را بلند کند، مگر در مواردی که از سنّت ثابت شده که نباید دست‌ها را بالا برد.

و از آداب دعا این است که بنده در حالی دعا کند که امید فراوانی به اجابت از سوی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ داشته باشد.

از الله می‌خواهیم که ما و برادران‌مان و همه مسلمانان را به آنچه خیر است موفق گرداند، و دعای ما را به آنچه برای ما سودمند است، مستجاب گرداند.

[۱] صحیح بخاری: كتاب الدعوات، باب الدعاء في الساعة التي في يوم الجمعة، شماره (٦٠٣٧).

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] صحیح مسلم: كتاب الزكاة، باب قبول الصدقة من الكسب الطيب وتربيتها، شماره (١٠١٥).