(۶۲۷۶) سوال: شیخ بزرگوار، انسان چگونه می‌تواند از ظلم‌هایی که به مردم روا داشته، چه مالی و چه غیبت و نمّامی رهایی یابد؟ و اگر آن طلم مالی باشد و نداند چگونه آن را بازگرداند، چه باید بکند؟
جواب:
رهایی از حقوق مردم به یکی از دو راه ممکن است: یا با ادا کردن حق، یا با حلالیت‌طلبی.
اما ادا کردن، اگر حق مالی باشد، باید آن را به صاحبش بازگرداند؛ اگر او را می‌شناسد، بدهد؛ اگر فراموش کرده، به یاد آورد؛ و اگر محل او را نمی‌داند، جست‌وجو کند و اگر یافتن او ممکن نشد، به نیابت از او صدقه بدهد؛ ثواب آن برای او خواهد بود، و برای شخصِ اداکننده، اجر توبه است و اگر صاحب مال مرده باشد و وارث داشته باشد، باید آن را به وارثان بدهد، چون مال پس از مرگ به ایشان منتقل شده است و اگر وارثان را نشناسد و به هیچ طریقی نتواند پیدا کند، همان کار قبلی را انجام دهد، یعنی به‌نیابت از ایشان صدقه بدهد، چون مال به آنان منتقل شده است.
اما اگر حق، مربوط به عرض و آبروی فرد باشد، مثل اینکه به او ناسزا گفته یا غیبتش را کرده باشد، راه رهایی آن است که از او طلب بخشش کند و بگوید: «امید دارم از من بگذری؛ درباره‌ات چنین و چنان گفتم» و سزاوار است که مظلوم نیز عذر او را بپذیرد، زیرا برادرش نزد او آمده از او معذرت می خواهد، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده: {فَمَنۡ عَفَا وَأَصۡلَحَ فَأَجۡرُهُۥ عَلَى ٱللَّهِ} [سوره الشورى: ۴۰]: (اما هر کس گذشت کند و کار را به اصلاح [و آشتی] آورَد، پاداشش بر عهده‌ی الله است) و نیز فرموده: {وَإِنۡ عَاقَبۡتُمۡ فَعَاقِبُوا۟ بِمِثۡلِ مَا عُوقِبۡتُم بِهِۦۖ وَلَىِٕن صَبَرۡتُمۡ لَهُوَ خَیۡرࣱ لِّلصَّـٰبِرِینَ} [سوره النحل: ۱۲۶]: (و اگر [شما مؤمنان] خواستید [دشمنانتان را] مجازات کنید، چنان مجازات کنید که [آنان] شما را مجازات کرده‌اند؛ و اگر [خویشتنداری و] شکیبایی کنید، [بدانید که] قطعاً این [کار] برای شکیبایان بهتر است) و همچنین: {وَأَن تَعۡفُوۤا۟ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰ} [سوره البقرة: ۲۳۷]: (گذشتِ شما به پرهیزگاری نزدیک‌تر است).
اگر مظلوم از غیبت آگاه نباشد، برخی از علما گفته‌اند: نزد او برو و خبرش بده و طلب بخشش کن، برخی دیگر گفته‌اند: تا زمانی‌که نداند، خبرش مده، بلکه برایش استغفار کن و در همان جاهایی که غیبتش را کردی، به صفات نیکش مدحش کن، زیرا حسنات، سیئات را از بین می‌برند.
و اگر حق از نوع دیگری باشد، همان حکم جاری است: باید نزد صاحب حق برود و از او حلالیت بطلبد؛ اگر او حلال کرد، این از کمال توبه است.
و اگر کسی را غیبت کرده و او مرده باشد و راهی برای طلب حلالیت نباشد، اگر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ صدق نیت را در دل تو بداند، او کریم‌ترین کریمان است؛ چه بسا خودش این ظلم را از تو بردارد، و به صاحب آن پاداش دهد و او را جبران کند.
