(۶۰۴۷) حکم قسم‌های مکرر بدون عمل به آن‌ها

(۶۰۴۷) سوال: مادرم هنگامی که برادران کوچک‌‌ترم در خانه بازیگوشی می‌‌کنند زیاد قسم یاد می‌‌کند تا جایی که در روز بیش از صد قسم یاد می‌‌کند ولی آن را ادا نمی‌‌کند؛ حکم شریعت در این قضیه چیست؟

جواب:

این قسم‌‌هایی که از جانب مادر برای تهدید فرزندانش در مقابل مخالفت آنها صادر می‌‌شود، از جمله قسم‌‌های بیهوده است که کفاره ندارد؛ به دلیل فرموده‌‌ی الله À: {لَّا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ}[البقرة: ۲۲۵]: (الله شما را بخاطر سوگند‌‌هایی که بیهوده و بدون قصد یاد می‌‌کنید مؤاخذه نمی‌‌کند) و در آیه‌‌ی دوم: {وَلَٰكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ}[البقرة: ۲۲۵]: (ولی شما را به آنچه دل‌‌هایتان کسب کرده (از روی اختیار و قصد بوده) مؤاخذه می‌‌کند) معلوم است هرگاه زن به فرزندش بگوید: به الله قسم تو را می‌‌زنم یا پایت را خورد می‌‌کنم یا به الله قسم این کار و آن کار می‌‌کنم، تهدیدی در مقابل مخالفت او است. معلوم است که قصد قسم یاد نمودن در این مسئله را ندارد. بنابراین از جمله قسم‌‌های بیهوده است که کفاره ندارد. اما برادران مسلمان خود را توصیه نموده که زیاد قسم یاد نکنند تا اینکه قسم واقعی قلمداد شود؛ به دلیل فرموده‌‌ی الله À: {وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ}[المائدة: ۸۹]: (و سوگندهای خود را حفظ کنید) گفته شده معنای آن این است که زیاد به الله À قسم یاد نکنید. همچنین برادران خود را نصیحت می‌‌کنم هنگامی که قسمی را یاد نمودند آن را همراه با مشیئت الله ذکر کنند و بگویند: به الله قسم إن شاء الله این کار را انجام می‌‌دهم؛ زیرا هرگاه گفت: إن شاء الله، دو فایده دارد:

اول: آسان شدن کارش در اجرای آنچه به آن قسم یاد نموده و فایده‌‌ی دوم این است که اگر خلاف آن را اجرا نمود، قسم گیر نمی‌‌شود یعنی کفاره و گناه ندارد. دلیل آن در صحیح بخاری و مسلم از رسول الله O ثابت شده که پیامبر الله سلیمان F گفت: به الله قسم امشب با نود زن همبستر شده تا از هر زن فرزندی به دنیا بیاید که در راه الله بجنگند. به او گفته شد بگو: إن شاء الله، اما بنابر عزم قوی که داشت، نگفت. لذا در همان شب با نود زن همبستر شد اما فقط از یک زن بچه به دنیا آمد که آن هم نصف انسان بود. تا اینکه برای سلیمان F و غیر از او آشکار شود که امر به دست الله À است. رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «فلو قال: إن شاء الله لم یحنث، وکان درکا لحاجته، ولقاتلوا في سبیل الله»[۱]: (اگر إن شاء الله می‌‌گفت قسم گیر نمی‌‌شد و به آنچه می‌‌خواست می‌‌رسید و در راه الله می‌‌جنگیدند).

فایده‌‌ی دوم: اگر قسم گیر شود، کفاره ندارد، به دلیل فرموده‌‌ی رسول الله ﷺ: «من حلف بغیر الله فقد کفر أو أشرك»[۲]: (كسي كه به غير الله قسم یاد کند کافر شده یا شرک ورزیده است) به همین دلیل شایسته است هرگاه شخص قسم یاد کرد آن را همراه با مشیئت الله À نموده و بگوید: به الله قسم إن شاء الله یا به الله قسم با مشئیت الله این کار و آن کار را انجام می‌‌دهم.

[۱] بخاری: کتاب الکفارات، باب الاستثناء فی الأیمان، شمارهی (۶۳۴۱) و مسلم: کتاب الأیمان، باب الإستثناء، شمارهی (۱۶۵۴).

[۲] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: والدتي إذا قام إخوتي الصغار بشقاوة في البيت تقوم بالحلف وتكثر من ذلك بأيمان كثيرة في اليوم أكثر من مائة يمين، ولا تؤدي القرين، فما حكم الشرع في ذلك مأجورين؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذه الأيمان التي تقع من الأم لأولادها بالوعيد على المخالفة من لغو اليمين التي ليس فيها كفارة؛ لقول الله تبارك وتعالى: ﴿لَّا يُؤَاخِذُكُمُ اللهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَنِكُمْ﴾ [البقرة: ٢٢٥]، وفي الآية الثانية: ﴿وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ﴾ [البقرة: ٢٢٥]، ومن المعلوم أن المرأة إذا قالت لولدها: والله لأضربنك، والله لأكسرن رجليك، والله لَأَفْعَلَنَّ كذا وكذا، تهدده إذا خالف، من المعلوم أنها لا تريد عقد اليمين في هذا، فيكون ذلك من لغو اليمين الذي ليس فيه كَفَّارة ، لكني أنصح إخواننا المسلمين ألا يكثروا من الخلف حتى بلغو اليمين؛ لقول الله تبارك وتعالى: ﴿وَاحْفَظُوا أَيْمَنَكُمْ﴾ [المائدة: ۸۹]، فقد قيل: إن معناها: لا تكثروا الخلف بالله، كذلك أنصح إخواني إذا حلفوا يمينا عقدوها أن يتبعوا ذلك بالمشيئة، أي مشيئة الله، فيقول: والله لَأَفْعَلَنَّ كذا إن شاء الله، فإنه إذا قال: إن شاء الله استفاد فائدتين عظيمتين:

الفائدة الأولى: تسهيل أمره حتى يقوم بما حلف عليه، والفائدة الثانية أنه لو خالف لم يحنث، أي لم يكن عليه كَفَّارة ولا إثم، دليل ذلك ما ثبت في الصحيحين عن النبي أنه ذكر أن نبي الله سليمان عليه السلام قال: والله لأطوفن الليلة على تسعين امرأة تلد كل امرأة منهن غلامًا يقاتل في سبيل الله، فقيل له: قل: إن شاء الله فلم يقل: إن شاء الله، بناء على ما عنده من قوة العزيمة، فطاف على تسعين امرأة في تلك الليلة، فلم تلد منهن إلا واحدة، ولدت شق إنسان. ليتبين لسليمان عليه الصلاة السلام ولغيره أن الأمر بيد الله عز وجل، قال النبي صلى الله عليه وسلم: فَلَوْ قَالَ: «إِنْ شاءَ اللهُ لَمْ يَحْنَتْ، وَكَانَ دَرَكًا حَاجَتِهِ، وَلَقَاتَلُوا في سبيل الله».

والفائدة الثانية: أنه إذا حَنِثَ فلا كَفَّارة عليه؛ لقول النبي صلى الله عليه وسلم: «مَنْ حَلَفَ على يَمِين فقالَ: إِنْ شَاءَ اللهُ فلا حِنْتَ عليه». لهذا ينبغي للإنسان إذا حلف أن يقرن حلفه بمشيئة الله عز وجل فيقول: والله إن شاء الله، أو والله بمشيئة الله لَأَفْعَلَنَّ كذا وكذا.