(۴۹۵۲) سوال: مقدار رشوه نقدی در عربستان سعودی چه مقدار است؟ و آیا هدایای که به برخی اشخاص داده می‌شود رشوه محسوب می‌گردد؟ لطفا پاسخی مشروحی ارایه بفرمایید خداوند به شما اجر عنایت بفرماید.

جواب:

هر چه که انسان برای رسیدن به غرضی به آن متوسل شود رشوه نام می‌گیرد. رشوه از الرشا مشتق شده است که به طنابی می‌گویند که به سطل بسته می‌شود تا با آن از چاه آب بکشند. رشوه دو نوع دارد: نوعی که در آن انسان به یک چیز باطل متوسل می‌شود تا به وسیله آن حقی که بر وی واجب شده است را از سر خود باز کند یا اینکه به چیزی که حق او نیست برسد که کاملا حرام است و در این حالت هم رشوه دهنده و هم رشوه گیرنده مرتکب عمل حرام شده‌اند و پیامبر ﷺ رشوه دهنده و رشوه گیرنده را مورد لعنت خویش قرار داده است و لعنت ایشان به معنای طرد و دور شدن از رحمت الهی است و همچنین بدین معنا است که رشوه گناه بسیار بزرگی است که شامل این لعنت شده است.
نوع دوم: رشوه‌ای که انسان به آن متوسل می‌شود تا به وسیله آن به حق مشروع خود برسد یا اینکه امر باطلی که بر وی روا داشته شده را از خود دفع کند. این نوع رشوه برای رشوه دهنده جایز است اما برای گیرنده حرام است. زیرا دهنده می‌خواهد از ظلمی که بر وی روا شده خلاصی یابد یا اینکه به حقی که از او ضبط شده برسد. اگر یکی از مسئولین به ارتشا مبتلا شده بود، بر مردم واجب است که در معالجه این مشکل به دولت کمک کنند و مقامات دولتی را از وجود این کارمند جنایتکار که بر ضد دولت و مردم جنایت می‌کند آگاه کنند. جنایتکاری که مردم را از حقوق عادی خود محروم می‌کند یا اینکه بر آنها ظلم روا می‌دارد و دولت مخصوصا دولت سعودی هرگز بر این امر راضی نیست و دائما در حال جنگ با این پدیده است، زیرا اشاعه ارتشا باعث ایجاد اختلال و بی‌نظمی در نظم و نظام دولتی می‌گردد.
پس اگر ما این موارد را به دولت گزارش دهیم، دولت بسیار سپاسگزار خواهد شد و کوتاهی از ما مردم است. بسیاری از مردم نسبت به این مسئولین دچار حس ترحم می‌شوند و مایل نیستند او را به دستان عدالت بسپارند. عدالتی که دستان او را خواهد بست و دیگر به او اجازه نخواهد داد به ظلم و ستمی که در پیش گرفته است ادامه دهد و از آن به عنوان منبعی برای درآمد استفاده کند.
برخی از مردم می‌گویند: این (پروسه شکایت) امری بسیار وقت گیر است. اینکه شکایت را نزد دولت ببریم و سوال و جواب شویم و … وقت بسیاری از ما می‌گیرد و این امر واقعا بر عهده ما نیست. اما برعکس تصور آنها این امر در زمره مسئولیت‌های مردم به شمار می‌آید و اگر این خبر از این شخص به دولت برسد، دولت این شخص را تبدیل به عبرتی برای کارمندان قبل و بعد از او می‌کند و اینگونه این امر تبدیل به خیر و برکتی عظیم هم برای دولت و هم برای مسئولین (به این دلیل که از این کار حرام و شنیع فاصله می‌گیرند) می‌شود.
و خلاصه بحث این است که رشوه دو نوع دارد:
رشوه‌ای که بر رشوه گیرنده و رشوه دهنده حرام است و آن عبارت است از رشوه‌ای که برای اثبات امری باطل یا زایل کردن حقی پرداخت شود.
نوع دوم هم رشوه‌ای است که رشوه دهنده برای احقاق حق یا رهایی از ظلمی که بر او روا داشته شده آن را پرداخت می‌کند که در این حالت این رشوه بر گیرنده حرام و برای دهنده جایز است. اما در کنار این باید این کار این کارمند را به مسئولین دولتی گزارش دهد تا این مجرم به سزای اعمال خود برسد.
اما در خصوص هدایا پاسخ این است که اگر هدیه به مسئولین به منظور حصول قصد و نفعی شخصی داده شود، رشوه محسوب می‌گردد و در روایات صحیح داریم که پیامبر ﷺ شخصی از طايفه ی «اَزد»، به نام «ابن لُتبيّه» را برای جمع آوری زکات فرستاد و چون به مدينه بازگشت، گفت: اينها، (اموال زکات و) مالِ شماست و اين را هم به من هديه داده اند. پيامبر صلى الله عليه وسلم بالای منبر رفت و پس از حمد و ثنای الله فرمود: «أَمَّا بعْدُ، فَإِنِّي أَسْتعْمِلُ الرَّجُلَ مِنْكُمْ على الْعمَلِ مِمَّا ولاَّنِي اللَّه، فَيَأْتِي فَيَقُول: هَذَا لَكُمْ، وَهَذَا هَدِيَّةٌ أُهْدِيَت إِلَيَّ، أَفَلا جلس في بيتِ أَبيهِ أَوْ أُمِّهِ حتَّى تأْتِيَهُ هدیته إِنْ كَانَ صادقاً، واللَّه لا يأْخُذُ أَحدٌ مِنْكُمْ شَيْئًا بِغَيْرِ حقِّهِ إلاَّ لَقِيَ اللَّه تَعالَى، يَحْمِلُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ، فَلا أَعْرفَنَّ أَحداً مِنْكُمْ لَقِيَ اللَّه يَحْمِلُ بعِيرًا لَهُ رغَاء، أَوْ بَقرة لَهَا خُوار، أَوْ شاةً تيْعَرُ»: «اما بعد؛ من يکی از شما را بر کاری می گمارم که الله به من سپرده است؛ او (پس از انجام مأموريش) می آيد و می گويد: اين، از آن شماست و اين را به من هديه داده اند. پس اگر واقعاً راست می گويد، چرا در خانه ی پدر و مادرش نمی نشيند تا هديه اش به او برسد؟ به الله سوگند که هرکس چيزی را به ناحق بخورد، روز قيامت الله را در حالی ملاقات می کند که آن را بر دوشِ خويش حمل می کند؛ مبادا هيچيک از شما را ببينم که الله را در حالی ملاقات کند که شتر يا گاو يا گوسفندی که بانگ می زند، بر روی دوش او باشد». سپس دستانش را به اندازه ای بالا گرفت که سفيدی زيرِ بغلش ديده شد و فرمود: «اللَّهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ»: «يا الله، آيا تبليغ کردم؟».
و از امام احمد روایت شده است که پیامبر ﷺ فرموده است: «هَدايا العُمّالِ غُلولٌ» «هدايايى كه به كارگزاران پيشكش مى شود، خيانت است.» حدیث عبدالله بن اللتبیه که به آن اشاره کردیم این حدیث را با وجود مسایلی که در سندیت آن وجود دارد، تایید می‌کند.
پس هدیه دادن به کارگران و کارگزاران و کارمندان به این منظور که در اجرای کار شما تسهیلی به عمل آورند، رشوه محسوب می‌شود و بر انسان جایز نیست که از آن استفاده کند، مگر اینکه در نوع مجاز رشوه باشد که پیش از این به آن اشاره کردیم که برای رسیدن به حق انجام می‌گردد و مباح است و تنها بر گیرنده رشوه حرام می‌باشد. اما ما کسی را به این کار تشویق نمی‌کنیم و نظر ما این است که بر مردم واجب است که اسامی کارمندان رشوه‌گیر را به دولت معرفی کنند.
جناب شیخ بنابراین پرداخت رشوه از رشوه دهنده به رشوه گیرنده جایز نیست:
پاسخ: اگر رشوه دهنده از روی ناچاری این کار را می‌کند و به جز این راه، چاره دیگری برای رسیدن به حق خود ندارد و اگر این کار را نکند حق او ضایع خواهد گردید، می‌تواند این کار را انجام دهد. اما باید پس از آن مسئولین دولتی را از وجود چنین مسئول مجرمی آگاه کند.