(۴۸۲۸) آیا باید به فرزند کوچکتر معادل پول خرجی فرزند بزرگتر داده شود؟

(۴۸۲۸) سوال: دو پسر دارم که یکی از آنها در مدرسه درس می‌خواند و دومی کوچک است، به اولی پول خرج روزانه‌اش را می‌دهم تا در مدرسه صبحانه بخورد. آیا باید معادل آن را به فرزند کوچکتر بدهم تا عدل برقرار شود؟

جواب:

عدالت در بین فرزندان در بذل مال و اموال واجب است. در حدیثی از نعمان بن بشیر آمده است که روزی پدرش ملکی به او بخشید. مادرش گفت من راضی نخواهم شد الا مگر اینکه پیامبر خدا ﷺ بر این کار شهادت دهد. پس نعمان رفت تا پیامبر را بر این کار شاهد بگیرد. پیامبرﷺ از او پرسید: آیا این کار را برای تمامی فرزاندان دیگرش نیز انجام داده است؟. گفت: خیر. پس پیامبرﷺ فرمود: “إتقوا الله، واعدلوا بین أولادکم” “تقوای خدا را پیشه کنید و میان فرزندانتان عدالت برقرار نمایید” و بشیر رضی الله عنه مالی را که به نعمان داده بود از او پس گرفت. این حدیث به وضوح به ضرورت برقراری عدالت بین فرزندان در بذل مال و اموال از جانب پدر دلالت دارد. اما این عدالت در بین فرزندان به دو گونه اجرا می‌گردد: یا اینکه آنچه را به ناحق و زیاده از استحقاق به یکی از فرزندان داده شده از او باز پس بگیریم و یا اینکه مشابه آن را به فرزندان دیگر نیز بدهیم. اما تبعیض چیست؟ تبعیض یعنی در جایی که باید بین فرزندان مساوات برقرار شود بین آنها تبعیض برقرار گردد و نه اینکه به هر فرزند به اندازه مقدار احتیاجش بدهی. زیرا ممکن است فرزندی نسبت به فرزند دیگر نیاز به پول بیشتری داشته باشد و تفاوت در برآورده کردن نیازهای گوناگون فرزندان تبعیض و ستم محسوب نمی‌شود.

بنابراین در پاسخ این سوال می‌گوییم که پول بیشتری که به فرزند دانش آموزت می‌دهی تبعیض محسوب نمی‌شود و لازم نیست معادل آن را به فرزند کوچکترت نیز پرداخت کنی. نه تنها لازم نیست بلکه جایز هم نیست زیرا اگر این کار را انجام دهد چیزی مضاف بر نیاز او برایش خریداری کرده است و مرتکب جور و ستم شده است. علاوه بر این اگر یکی از فرزندان را راهی خانه بخت کردیم لازم نیست معادل هزینه آن را به فرزندان دیگر بپردازیم.

گاهی دیده شده که برخی مردم کار اشتباهی انجام میدهند و گمان میکنند که کار صوابی انجام دادهاند. این کار بدین شرح است که با داشتن فرزندان بزرگ و کوچک، وقتی برای فرزند بزرگتر مراسم عروسی برپا میکنند وصیت میکنند که پس ازمرگشان از ما ترک قسمتی معادل همان هزینه برای ازدواج فرزندان کوچک اختصاص داده شود که این کار کاملا ناجایز است و و الله سبحان در این باره فرمودهاند:{ يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ ۖ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ}{حکم خدا در حق فرزندان شما این است که پسر دو برابر دختر ارث برد}(نساء: ١١) و همچنین پیامبر اکرم نیز فرمودهاند: :” إن الله قد أعطی کل ذي حق حقه، فلا وصیة لوارث” “الله به هر ذی حقی حقش را داده است و هیچ وارثی حق وصیت کردن ندارد”

پس جایز نیست پدر برای فرزندان کوچکش که به سن ازدواج نرسیده‌اند چیزی از مالش نظیر آنچه برای فرزندان بزرگترش خرج کرده وصیت کند. بلکه باید صبر کند تا این کودکان به سن نکاح برسند سپس آنها را به خانه بخت بفرستد و در این حالت است که عدالت برقرار می‌شود. مثال‌های زیادی برای این امر وجود دارند. مثلا اگر برای فرزندان بزرگتر لباس خریدیم، ممکن است لباس آنها اندکی از لباس فرزندان کوچکتر گرانتر باشد، آیا در این حالت باید مابه التفاوت قیمت لباس‌ها را به فرزندان کوچکتر بدهیم؟ قطعا خیر! بلکه باید به هر کس به اندازه احتیاجش پول داد.

خلاصه کلام اینکه عدل بین اولاد عبارت است از اینکه به هر فرزندی به اندازه احتیاجش اعطا شود و اگر به فرزندی بیش از مقداری که باید، داده شد باید از او پس گرفته شود یا اینکه به دیگران نیز به همان میزان و به مساوات مال و اموال اعطا گردد.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل عندي ولدان أحدهما في المدرسة، والثاني صغير أُعطي الأكبر مصروفا يوميا للمدرسة لإفطاره، فهل يلزمني أن أعطي الأصغر مثل ذلك لتحقيق العدل، نرجو الإفادة؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: جوابنا على هذا السؤال: أن العدل بين الأولاد واجب في العطية، لحديث النعمان بن بشير أن أباه نحله نِحْلَة، فقالت أُمه: لا أرضى حتى تشهد النبي فذهب ليشهد النبي صلى الله عليه وسلم على ذلك، فسأله النبي عليه الصلاة والسلام – هل فعل هذا بجميع بنيه؟ فقال: لا. فقال النبي صلى الله عليه وسلم «اتَّقُوا اللَّهَ وَاعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلادِكُمْ». فردَّ بشير رضي الله عنه هذه النخلة التي نَحَلَها وَلَدَه، فدل هذا على أنه يجب على الأب أن يعدل بين أولاده في العطية، والعدل بين الأولاد يكون بأحد أمرين: إما برد ما فَضَّل به مَن فَضَّل، وإما بإعطاء الآخرين مثله، ولكن ما معنى التفضيل؟ التفضيل أن يُفضّل بين الأولاد فيما تقتضي الحال التسوية بينهم فيه، وليس أن يعطي أحد الأولاد ما يحتاجه، لأن إعطاء أحد الأولاد ما يحتاجه إذا كان الآخر لا يحتاج مثله لا يُعَدُّ تفضيلا، ولا يُعَدُّ جَورًا.

وبناء على ذلك، فإن الجواب على هذا السؤال أن نقول للسائل: إن إعطائك الولد الذى يدرس ما يحتاجه في المدرسة لا يُعَدُّ تفضيلا، ولا يلزمك أن تعطي الابن الصغير مثله، بل لا يجوز لك أن تعطي الابن الصغير مثله، لأنك لو أعطيت الابن الصغير مثله لأعطيته أمرًا فاضلا عن حاجته، فيكون في هذا جور، وأبلغ من هذا أن أحد الأولاد إن احتاج الى زواج فزوجه، فإنه لا يلزمه أن يعطي الآخرين مثل ما أعطي هذا المتزوج.

وقد ذهب بعض الناس إلى عمل يظنه صوابا وهو خطأ، فتجده يكون له أبناء صغار وكبار ، فيُزوج الأبناء الكبار، ثم يوصي بشيء من ماله لتزويج الأولاد الصغار الذين مات عنهم، وهم صغار، وهذا لا يجوز، لأن هذا من باب الوصية للوارث، وقد قال الله -عز وجل-: ﴿ يُوصِيكُمُ اللهُ فِي أَوْلَادِ كُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَيَيْنِ ﴾ [النساء: ١١]، وقال النبي -عليه الصلاة والسلام-: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعْطَى كُلَّ ذِي حَقٌّ حَقَّهُ، فَلَا وَصِيَّةَ لِوَارِثٍ». فالأولاد الصغار الذين لم يبلغوا سن الزواج لا يجوز لوالدهم أن يوصي لهم بشيء من ماله نظير ما زوج به الكبار بل نقول: انتظر حتى إذا بلغ هؤلاء الصغار مبلغ النكاح فزوجهم. وبهذا تكون عادلا، ولهذا أمثلة كثيرة إذا كان الأولاد يختلفون في كبر الأجسام، فمن المعلوم أنك إذا كسوت كبير الجسم، لا يلزمك أن تضيف إلى كسوة صغير الجسم شيئًا من المال مقابل ما زاد على أخيه، بل تعطي كل إنسان ما يحتاجه.

والخلاصة أن العدل بين الأولاد أن يعطي كل واحد منهم ما يحتاجه وإذا أعطى أحدا بلا حاجة، فحينئذ يكون مُفَضّلًا، فعليه أن يَرُدَّ هذا التفضيل أو أن يعطي الآخرين مثله.