(۴۶۲۰) صحت انتساب قاعده «کل قرض جر منفعة» به رسول الله صل الله علیه و سلم

(۴۶۲۰) سوال: در یکی از برنامههای دینی درباره ربا شنیدم که پیامبر صل الله علیه و علی آله و سلم فرمودهاند: “ كُلُّ قَرْضٍ جَرَّ مَنْفَعَةً فَهُوَ رِباً” “هر قرضی که سودی جلب کند، ربا است” و چند بار تکرار کرد که این سخن پیامبر است. اما مطابق آنچه من از بعضی از کتب و به خصوص کتاب “التاج الجامع لکتب السنة الصحیحة” میدانم، این سخن را مستند از قول رسول الله صل الله علیه و علی آله و سلم ندیدهام و گمان میکنم که تنها قاعدهای فقهی باشد. لذا تقاضا دارم مرجع و راوی این حدیث را برای بنده معلوم بفرمایید.

جواب:

این حدیث جزو احادیث ضعیف نسبت داده شده به رسول الله صل الله علیه و علی آله و سلم است، اما محتوای آن صحیح است. قرض به قصد نیکی کردن و رفع نیاز به کسی داده میشود و اگر از آن سودی گرفته شود یا در آن شراکتی صورت پذیرد، در این صورت از هدفی که شرع برای آن قرار داده، خارج میگردد. اگر به هدف نیکی و احسان نبود، حتی اعطای یک درهم به شخصی دیگر به صورت قرضی هم حرام اعلام میشد، زیرا در حقیقت این امر از آنجایی که مبادله پول با پول با تاخیر در پرداخت است، ربای نسیه محسوب میگردد. اما اگر به طور قطع به قصد نیکی و احسان انجام گردد و هدف از آن برآورده کردن نیاز کسی باشد، در این صورت مجاز است. اما اگر به شرط کسب سود و منفعت باشد از هدفی که برای آن مجاز شده خارج میگردد.

و بنابراین، هر منفعتی که قرض دهنده از این قرض کسب کند، چه این سود را شرط قرض قرار داده باشد، چه به صورت شراکتی باشد، حرام است. همچنین اگر قرض دهنده بدون شرط گذاری هدیهای از قرض گیرنده قبول کند نظر علما این است که: اگر این هدیه دادن از روی عادت است اشکالی ندارد و میتواند قبول کند. اما اگر از روی عادت نیست و به خاطر این قرض به او هدیه دادهاند نباید قبول کند مگر اینکه آن نیت کند که هدیه را برای او جبران کند یا از قرض او کم کند.

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: سمعت في أحد البرامج الدينية التي تتحدث عن الربا أن الرسول صلى الله عليه وسلم قال: «كُلُّ قَرْضِ جَرَّ مَنْفَعَةً فَهُوَ وَجْهُ مِنْ وُجُوهِ الرِّبَا». وكرر هذا القول على أنه حديث عن النبي صلى الله عليه وسلم وحسب ما أعرفه من اطلاعي على بعض الكتب، وبخاصة كتاب التاج الجامع لكتب السُّنَّة الصحيحة» لم أرَ هذا النص مسندا للنبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم: وكل ما أعرفه أنه قاعدة فقهية، فأرجو التكرم بإفادتي عن المرجع، وراوي هذا الحديث؟

فأجاب رحمه الله تعالى: هذا الحديث ضعيف في عزوه إلى النبي صلى الله عليه وسلم ولكن معناه صحيح، وذلك لأن القرض إنما يقصد به الإرفاق، ودفع حاجة المقترض، فإذا تعدى إلى أن يشتمل على منفعة للمقرض مشروطة، أو متواطأ عليها، فإنه يخرج عن موضوعه الذي مِن أَجْلِه شُرع، وإلا ففي الحقيقة لولا أنه مِنْ أَجْلِ الإرفاق لكان يحرم أن تُعطي شخصا درهما، ثم يعطيك بعد مدة عوضه درهما آخر، لأن هذا في الحقيقة ربا نسيئة، إذ هو مبادلة نقد بنقد، مع تأخير القبض، لكن لما تضمن الإرفاق والإحسان، ودفع الحاجة، أبيح بهذا الغرض، فإذا جرّ منفعة إلى المقرض خرج عن موضوعه الذي مِن أَجلِه أَبيح.

وعلى هذا، فكل منفعة يكتسبها المقرض من هذا القرض، فإنه إذا كان ذلك باشتراط، أو مواطأة، يكون مُحرَّما عليه هذا الأمر، وكذلك أيضًا لو أن المقرض صار يأخذ بدون اشتراط، ويقبل الهدية من هذا الرجل المقترض، فإن أهل العلم يقولون: إن كان من عادته أن يُهدي إليه فليقبل، وإن لم يكن من عادته أن يهدي إليه، وإنما أهدى إليه مِنْ أَجْلِ القرض، فإنه لا يجوز له قبول هذه الهدية إلا أن ينوي مكافأته عليها، أو احتساب ذلك من دينه.