(۴۵۴۸) سوال: در مورد بعضی از تاجران که طلبكار هستند ، اگر زمان پرداخت بدهی فقیری برسد، فقیر می‌گوید: من از تو میخواهم که دو ماه یا سه ماه یا کمتر یا بیشتر بر بدهی من صبر کنی ، طلبکار به او میگوید : من آن را به تو برمیگردانم و تو نزد من بیا و مثلا کیسه ایی هل از من بخر ، و آن را به تو میفروشم و سپس آن را بگیر و بفروش و حق من را بده ،  آیا این جایز است یا شامل ربا می شود، راهنماییمان کنید   خداوند خیرتان دهد.

جواب:

این کار جایز نیست ، بلکه ربا می باشد، اما ربای مغلف به خیانت و فریب، فریب به چه کسی ؟ خداوند جهانیان که چشم های خائن  و آنچه در سینه ها پنهان است را می‌داند!  و این ربایی است که در زمان جاهلیت انجام می‌دادند، زمانی که وقت پرداخت دین میرسید طلبکار به بدهکار میگفت یا دینت را ادا میکنی یا سود میدهی و این کار برای بارها صورت میگرفت، و این همان است ک در قرآن به آن اشاره شده است :

(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون ، وَ اتَّقُوا النّارَ الَّتی أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ ، وَ أَطیعُوا اللّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ). آل عمران ۱۳۰-۱۳۲

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید! ربا را چند برابر نخوريد، و از خدا بترسید تا رستگار شوید. و از آتشی که برای کافران آماده شده است بترسید. و خدا و پیامبر را اطاعت کنید، تا مورد رحمت (خدا) قرار گیرید.

پس این کار خبیثی است، چون  ربا و فریب را با هم جمع می‌کند،  و مانند عمل منافقی است که  تظاهر به اسلام می‌کند و در باطنش کفر می‌ورزد، این شخص تظاهر میکند که معامله اش معامله ی درستی است چون خرید فروش درباره تکه ایی هل است ، و اما در حقیقت ربا است که بر آن حیله زده اند ، و حیله کننده بر حرام های خدا جرمش بزرگتر از صورت صریح ربا است . زیرا بین این مفسده ی حرام یعنی ربا و مفسده ی فریب خداوند ، جمع می‌کند،  و این مانند مسخره کردن خدا و سرپیچی از اوست،  ایوب سختيانی درباره ی این حیله گران گفته است که : خدا را فریب می‌دهند مانند این که کودکان را فریب می‌دهند و اگر صورت صریح ربا را انجام دهند براى آن ها راحت تر و بهتر است.

این فریب دهندگان بر ربا مانند شکلی که این برادر ذکر کرد، و یا با اشکالی دیگر،  آنها نمی‌توانند، آن چیزی را که بر آن هستند از بین ببرند. چون معتقدند که روشی که انجام می‌دهند درست است و مانند منافقان که به آن ها گفته شد : در زمین فساد نکنید ، گفتند ما اصلاح کنندگانیم، از کارشان برنمی ‌گردند. اما کسی که آشکارا ربا انجام می‌دهد می‌داند که کار حرام انجام می‌دهد و کارش را مقابل چشمش می‌بیند و از خداوند خجالت می‌کشد،  او هر لحظه گناهش را به یاد می آورد و ممکن است که توبه هم کند.

اما این مورد برعکس است، و این مفسده ی بزرگی است که بر سر کسی که مرتکب کارهای حرام های به بهانه این حیله ها می شود می آید، بعضی از طلاب علم درباره این مسئله گمان می‌کنند که تورقی است که اهل علم درباره آن اختلاف دارند  و فقهای مشهور مذهب حنبلی آن را مباح می‌دانند، هرچند ابن تیمیه آن را حرام می‌داند و جزم بر حرام بودن آن دارد. اما این مسئله مانند مساله تورق نیست و نمی‌شود این را با آن مقایسه کرد، زیرا ربای صریح است، و تورق که فقها درباره  آن گفته اند این است که مردی نیاز به چند درهم دارد و مثلا کالا ایی برابر با صد در مقابل صد و بیست  می‌خرد ، سپس آن را می‌گیرد و در آن تصرف می‌کند و نیاز خود را با قیمت آن برآورده می‌کند، اما این ها قبل از اینکه این عقد صوری صورت بگیرد، بر سر این که این کار ربا است اتفاق نظر کرده اند.

و بی شک بین این دو تفاوت وجود دارد، به همین دلیل زمانی که شیخ الاسلام مسئله تورق را ذکر کرد ، دو سخن از اهل علم را بیان نمود. اما زمانی که این مساله را ذکر کرد که در آن شخصی با شخص دیگری بر سر اینکه به او ده دینار در مقابل سیزده دینار یا یازده دینار بدهد توافق کند، گفت بدون شك ربا است و هیچ اختلافی در آن وجود ندارد، و این خود نشان دهنده ی تفاوت این دو موضوع است.

اما چیزی که برادرمان ذکر کرد از آنچه من گفتم هم بزرگتر و خطرناکتر است … … … با اینکه الله تعالی میفرماید: (وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيْسَرَةٍ ۚ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ)  (بقره ۲۸۰).

ترجمه: و اگر (بدهکار) تنگدست بود، پس تا ( هنگام) گشایش ( و توانایی) مهلت دهید، و ( اگر توانایی پرداخت ندارد) بخشیدن آن برای شما بهتر است؛ اگر بدانید.

خداوند مدارا با بدهکار وتنگدست را واجب کرد ، اما این  شخص سرپیچی خدا را کرد و به او مهلت نداد و بر فقیر رحم نکرد بلکه بدهی او را بیشتر کرد.

به هر حال، نصیحتم به برادران تاجرم اینست ک این معاملات را ترک کنند، وبه سمت امور مباح و تجارت هایی که الله آن را مباح قرار داده است بروند تا از دنیا به سلامت خارج شوند و بر خودشان آتش این درهم ها و سودشان را حمل نکنند.