(۴۴۰۵) سوال: سه سال قبل حج کرده‌ام و زیاد از مناسک حج نمی‌دانستم و با دوستانی که در سال‌های قبل حج کرده بودند همراه شدم و هنگامی که به عرقات رسیدیم بعضی از ما گم شدیم با وجودی که تمام وسایل‌هایمان همراهشان بود و فقط نزدم مقداری پول بود و یکی از دوستانم نیز همراهم بود و بقیه‌ی حج را مثل دیگر حجاج انجام دادیم و همراهشان رفتیم و هر کاری کردند ما نیز انجام دادیم تا این که بعد از رمی تمام جمرات در منی ماندیم و نمی‌دانم که طواف وداع بر من لازم است یا نه و طواف افاضه نکردم و به جده برگشتم در حالی که طواف وداع نکردم مگر هنگامی که از کشور خارج شدم زمانی که مرخصی داشتم سپس وقتی فهمیدم که در این حجم نقص وجود داشته است برای حج بعدی مطالعه کردم تا این که حجم دچار نقص نشود والحمدلله آیا حج دومم جای پقص حج اولم را می‌گیرد؛ آیا الان از حج اولم بر من لازم است؟

جواب:

در این سوال اشکالاتی که سوال کننده‌ دارند تکرار شده است: ایشان سوال کردند و به ایشان گفته شده است که چنین است و من می‌خواهم بدانم از کسی که سوال کردند از عوام مردم بوده یا از هر انسانی که دیده‌اند سوال کرده است؟ اگر چنین بوده است، کوتاهی کرده است و از گردن او ساقط نمی‌شود و حجتی نزد اللهÀ نمی‌باشد زیرا اللهÀ می‌فرماید: {فَسۡـَٔلُوۤا۟ أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ إِن كُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ} [سوره النحل: ۴۳] : (پس (ای مردم) اگر نمی‌دانید از (آگاهانِ) اهل کتاب بپرسید): و سوال کردن از کسی که نمی‌دانی او اهل علم است، فایده‌ای ندارد چون او از اهل ذکر نیست و جاهلی مانند خودت می‌باشد و صحیح نیست که از او سوال کنی اما اگر از کسانی که به علم و دینشان اعتماد داشتند سوال کردند در مقابل اللهÀ معذور هستند و چیزی بر ایشان لازم نیست و در این صورت این فتوایی که به تو داده است که حج آخری که به جا آورده‌ای کفایت می‌کند از حج اولی، محل نظر می‌باشد زیرا حج اولی تمام نشده است چون حج بدون طواف افاضه تمام نمی‌شود و برای همین شایسته‌ی این مفتی است که او را امر به انجام طواف افاضه کند تا این که حج اولش کامل شود سپس حج دیگر به جا آورد و این حج آخری تطوع (مستحب) است.